Trudno sobie wyobrazić ludzi bardziej rozczarowanych i rozgoryczonych rządami premiera Harpera niż Indianie. Kontrastując jego poczynania z tym, co się dzieje w "indiańskim świecie" w Kanadzie... jestem bez słów. 
Może nie tak.

Może raczej wprost przeciwnie – za dużo słów ciśnie mi się na usta, ale żadne z nich nie nadaje się do druku.
Wpierw wódz Attawapiskat, Theresa Spence, podejmuje głodówkę i siedzi przez całe święta Bożego Narodzenia w namiocie naprzeciw parlamentu, a nasz premier Harper z lubością łakomczucha rozpisuje się o boczku. Indianie od razu to podchwycili.
Teraz zaś grupa indiańskiej młodzieży, która od przeszło dwóch miesięcy przedzierała się przez bezdroża północnego Quebecu, w końcu zakończyła 1600-kilometrową wędrówkę przez lody i śniegi. Misją tych młodych ludzi było pokazanie, że ich kultura, tradycje i wartości są wciąż żywe i dla nich ważne. Przemierzając tradycyjny szlak handlowy swych przodków, chcieli zaakcentować, że ziemie połnocnego Quebecu, ziemie Indian Kri, nie są czymś, czym rząd Kanady może sobie dysponować wedle swojego widzimisię.

A co na to wszystko nasz premier? No właśnie widzi misie: poleciał chłopina do Toronto, by powitać dwa niedźwiadki panda, które przybyły z Chin. Indianie uznali to za potwarz, a i mnie samemu trudno o tym inaczej myśleć. Setki ludzi zebrało się w Ottawie, by powitać Indian, żałuję, że sam nie mogłem tam być i jako wyborca, nie jestem zadowolony z tego, że premiera tam również zabrakło. Nie obchodzi mnie to, czy w torontońskim ogrodzie zoologicznym będą pandy, czy nie. Obchodzi mnie, co się stanie z kanadyjską północą. Wydaje mi się ta sytuacja niezwykle ironiczna i co najmniej dwulicowa: pandom grozi wymarcie – ich naturalne środowisko w Chinach zostało prawie całkowicie zagrabione i zniszczone przez człowieka. Mam się cieszyć z tego, że będziemy mieli dwa okazy w zoo, gdy jednocześnie niszczymy naszą kanadyjską przyrodę, budując rurociąg, rabunkowo eksploatując ropę i pozwalając koncernom na niczym nieograniczony zabór północy?

Postawa premiera przypomniała mi pewną historię z mojego własnego życia: ponad dziesięć lat temu przyleciałem do Kanady po raz pierwszy – na krótką wizytę w sezonie świątecznym, ot, dwa – trzy tygodnie. Zadzwoniłem wtedy do swojej dobrej koleżanki z liceum (która mieszkała w Kanadzie już od kilku lat) z propozycją spotkania się na kawę i pogadania. Na wstępie uspokoiłem ją, mówiąc, że jestem tu z wizytą u swojej dziewczyny, że mam gdzie mieszkać, mam pieniądze i dostęp do samochodu i że za parę dni wracam do Polski – nie mam zamiaru zostawać na stałe ani niczego nie potrzebuję. Ot, chcę się spotkać i pogadać o tym, jak się nam życie poukładało. Mam też czas spotkać się z nią po pracy, przed pracą, czy nawet w jej przerwie na lunch. Ta mi wyskoczyła z kontrpropozycją, że za trzy miesiące będzie w Polsce na parę tygodni i że wtedy się ze mną chętnie spotka. Odłożyłem słuchawkę. Ludzie są dziwni.

Ale wróćmy do naszych baranów (revenons a nos moutons) i samego premiera. Owszem, można go tłumaczyć, mówiąc, że wizytę w Toronto miał ustaloną już z rok temu, że ma napięty grafik, że ma służyć (?) jako premier wszystkich mieszkańców Kanady, a nie tylko tych, co najgłośniej narzekają lub próbują coś na nim wymóc przez głodówkę lub dwumiesięczny marsz przez śniegi. Wszystko to prawda. Prawdą jednak jest postępujące zniechęcenie środowisk Indian do kanadyjskiej sceny politycznej i Kanady jako takiej.

Z jednej strony, Kanada zdaje się zniechęcać do czynnego uczestnictwa w swoich strukturach najbardziej prężną demograficznie grupę ludności (co się udaje: sporo Indian nie chce mieć z tzw. Kanadą nic wspólnego), z drugiej strony, ściągane są tu rzesze imigrantów – rzecz podobno niezbędna dla dalszego funkcjonowania wielu sektorów naszej gospodarki. Nie jestem ekspertem od socjologii, ale nie wydaje mi się, by prowadziło to w dobrym kierunku.
Tak czy siak, jeśliby kto chciał poczytać o tej wędrówce Indian, zamieszczam link: http://nishiyuujourney.ca/
A komu się nie chce czytać, może sobie obejrzeć Indian tutaj:
http://globalnews.ca/video/428072/cree-activists-building-momentum
Ostatni link zawiera również pełne emocji przemówienie Carolyn Bennett pytającej o to samo, o co pytają się Indianie: dlaczego pandy są dla Harpera ważniejsze niż oni sami.
Cóż poza tym... a dużo się dzieje – tak rzeczy mniejszych i większych. Na przykład ostatnio spędziłem sporo czasu w towarzystwie miejscowej policji, ale o tym innym razem.

•••

Dziś był ciekawy dzień, bo właśnie wróciłem z wyprawy "sankami" (skuterem śnieżnym) na ryby. Łowiliśmy mariah, czyli miętusy. Nic nie złowiłem i się tylko wymarzłem, ale warto było przejechać się skuterem w nocy przez jezioro. Wkoło kompletna ciemność, pustka, cisza, które rozprasza tylko nikłe światło reflektora i ryk silnika – nie taki znowu nikły.

Dodatkowym wyróżnieniem było to, że naszym przewodnikiem był nie kto inny, ale sam wódz. Gdy przez trzy godziny nic nam się nie udało złowić, zaczął nam troszkę dokuczać, mówiąc, że "biali nie potrafią łowić ryb", ale odgryźliśmy mu się, bo gdy tylko wsiadł na swój skuter, by odjechać – mój kolega złapał rybę, co skwapliwie skwitowaliśmy stwierdzeniem, że to nie kto inny, ale właśnie wódz przynosił nam pecha. Sporo jednak miał racji.
Łowiliśmy już ponad godzinę, gdy przyjechali Indianie z sąsiedniej wioski. Przyjechała ich cała grupa, ze trzydzieści osób. Ledwo co wywiercili dziury w lodzie i zarzucili wędki – najbliższe nie dalej niż 10 metrów od nas, a zaczęli wyciągać rybę za rybą. Głupio się czułem, stając tam jak bałwan, moja żyłka ani drgnie (zamarzła czy co?), a tu koleś co zarzuci, to wyciągnie rybę. Miał już z osiem, gdy postanowił "odstąpić" komuś swoją przeręblę i wywiercił następną, jakieś trzy metry ode mnie. Ledwo co odłożył świder, zarzucił wędkę – i bach! Ryba. I następna. I następna... Dał mi nawet swoją przynętę, ale nawet to mi nie pomogło. Jedyne, co mnie pocieszyło, to to, że wódz też nic nie złowił, no ale nie musiał – przyjezdni obiecali mu dać skrzynkę ryb. W końcu nie łowili "u siebie".

•••

Z innych nowości to na przykład widziałem w końcu wilka. Znaczy się widziałem wilki już wcześniej, ale ten był na wyciągnięcie ręki. Duża bestia! Na szczęście dla mnie i nieszczęście dla wilka – był on już nieżywy. Jeden z pracowników szkoły ustrzelił go w niedzielę podczas przejażdżki po okolicy. Podobno dużo ich się kręci ostatnio po okolicy i miejscowi boją się, że jeden z nich może się w końcu połasić na ludzkie mięso.

Przykro było mi widzieć to majestatyczne stworzenie martwe, ale jedno spojrzenie na jego kły i pazury szybko mnie otrzeźwiło – sporo chodzę i jeżdżę rowerem po okolicy i zdecydowanie nie chciałbym spotkać się z takim wilkiem oko w oko. Ze słów myśliwego, który go ubił, wynikało, że wilk był samotnym myśliwym, który podążał tropem karibu.
Nawet jadąc z górki na swoim rowerze, wolniejszy jestem od najwolniejszego karibu, więc pozostaje mi się cieszyć, że "ponieśli wilka".

Aleksander Borucki
Daleka Północ

Od dłuższego czasu się zabieram do napisania tego tekstu. Zaczynam temat i porzucam. Unikam go. Znajduję tematy zastępcze. Może powinienem w ogóle go porzucić. Może w tym właśnie wypadku milczenie byłoby lepsze. Rozważam za i przeciw płynące z opisania tych dosyć bolesnych i raczej osobistych historii. Decyduję się o tym pisać, by dać pełniejszy obraz tego, jak wygląda moje życie w rezerwacie. Nie wiem, czy potrafię to zrobić bez wdawania się w sądy wartościujące, bez krzywdzenia ludzi surową oceną ich działań i przekonań. Łatwo jest rościć sobie pretensje do moralnej wyższości, gdy się nie przeszło przez to samo, co oni. Jak mówi indiańskie przysłowie, "przejdź milę w moich butach" – zanim zaczniesz mnie oceniać.

Ostatnio wspomniałem o znajomej pielęgniarce i o szalonych plotkach, jakie zaczęły krążyć po rezerwacie, po tym jak ludzie widzieli nas idących razem na spacer. Przyznam, że strasznie mnie to zaskoczyło, bo wierzę w to, że (heteroseksualny) mężczyzna może mieć koleżanki i przyjaciółki, z którymi będzie spędzać czas, rozmawiać, i to bez żadnych ukrytych erotycznych fantazji i zapędów. Może to naiwne (?) przekonanie wyrobiło we mnie liceum ogólnokształcące – w mojej klasie było zaledwie 3 chłopców (łącznie ze mną) i 27 dziewcząt. Po czterech latach treningu w takim "babińcu" czuję, że łatwiej mi nawiązywać kontakty z kobietami niż z mężczyznami. Zwykle nie mam oporów, by podejść do nieznanej kobiety i po prostu z nią pogadać, zagadnąć przyjaźnie i zażartować. Takie nastawienie sprawiło, że często znajdowałem się w nie lada tarapatach w rezerwatach. Tego rodzaju zachowania częstokroć bywają opatrznie interpretowane – jako chęć nawiązania intymnych relacji.
W pierwszym z "moich" rezerwatów nie było jeszcze tak źle. Co prawda zaraz na początku roku szkolnego dwie całkiem nadobne dziewoje (czyli śliczne młode dziewczyny) zapukały do naszych drzwi (mieszkałem ze współlokatorem) i wyraziły chęć "przywitania" nas w rezerwacie. Mój współlokator odesłał je z kwitkiem i nikt nas więcej nie niepokoił. Myślałem, że wzięto nas za gejów (czy jak tam Redaktor Naczelny pisze: pederastów), ale na początku drugiego roku, gdy mój współlokator wyjechał na tydzień na konferencję do Thunder Bay, odezwała się do mnie przez Fejsbuk pewna bezzębna kobieta w wieku mojej matki i zasugerowała potajemne spotkanie. Bynajmniej nie w celu oglądania mojej kolekcji znaczków.
Wcześniej rozmawiałem z nią parę razy na neutralne tematy typu pogoda, łowienie ryb i tak dalej, aż pewnego razu zaczęła mi się zwierzać z rozmaitych przykrych przeżyć ze swojej przeszłości. A to, że nie ma zębów, bo mąż ją bił, a to że dziecko, którym się opiekuje, to sierota, której rodzice zginęli w wypadku, etc. Zrobiło mi się jej żal, słuchając tych wszystkich historii, i powodowany zwyczajnym odruchem powiedziałem jej kilka miłych słów. Nie sądziłem, że stanie się to przyczyną, dla której uzna, że można zaproponować mi pożycie intymne. Całkowicie zaskoczony jej propozycją palnąłem z głupia frant, że nie będzie mnie w domu... Głupia wymówka, no niby gdzie indziej miałbym być? Nie przyjęła tego lekko i do końca roku unikała mnie, jednocześnie dając mojemu współlokatorowi (z którym wcześniej nie miała nic do czynienia) liczne dowody sympatii. A to zaprosiła go na wspólne polowanie na głuszce, a to przyniosła mu kawałek ciasta, które upiekła, a to wzięła go na ryby.
Trochę było mi żal, że omijają mnie te atrakcje, ale równocześnie byłem zadowolony, że zostawiła mnie w spokoju i nie wysuwa w stosunku do mnie żadnych dalszych propozycji. Na koniec roku uwieńczyła swą "zemstę", przynosząc mojemu współlokatorowi okazały dreamcatcher z przepięknie wyszytym koralikami wilkiem. Wręczając mu ten wspaniały podarunek, spojrzała na mnie i powiedziała, że dla mnie... zabrakło jej koralików. Zabolała mnie ironia jej słów. Oczywiście, żal mi było, że nie dostałem podarunku, ale jeszcze bardziej było mi żal tego, że zupełnie tego nie zamierzając – uraziłem jej uczucia. Nikt nie lubi się czuć odrzucony i wzgardzony. Postanowiłem na przyszłość być ostrożniejszy w kontaktach z płcią przeciwną w rezerwacie.

Postanowienie było dobre, ale doświadczenia z kolejnego rezerwatu pokazały mi, że jest ono zgoła niewystarczające i że najlepiej byłoby po prostu unikać JAKICHKOLWIEK kontaktów z płcią przeciwną. Co jest raczej niemożliwe, biorąc pod uwagę, że będąc nauczycielem w rezerwacie, jest się niejako osobą publiczną i czasami po prostu trzeba rozmawiać, czy to z rodzicami dzieci, czy też z koleżankami z pracy.
Nie wiem, jak to ująć, bez bycia posądzonym o jakiś męski szowinizm, pragnienie napompowania własnego ego czy zwyczajną mitomanię, ale... nie mniej niż sześć kobiet chciało się ze mną przespać.
Nic, nic z tego, czego wcześniej w życiu doświadczyłem lub nauczyłem się, nie przygotowało mnie na tego rodzaju sytuację.
Na bycie zwierzyną łowną.

Z początku nawet nie pojmowałem sytuacji, w której się znalazłem.
Przyznam ze wstydem, iż to, że ktoś o mnie zabiega, że komuś wydaję się atrakcyjny, że ktoś mnie pragnie, miło połechtało moją męską próżność. Szybko jednak zorientowałem się, że żadnej z tych kobiet nie chodzi tak naprawdę o "mnie" jako osobę i że każda z nich ma jakiś własny ukryty cel w ubieganiu się o moją uwagę.

Uskrzydlająca mnie euforia niedoszłego Casanovy opadła tak szybko, jak się pojawiła, i jedyne, co pozostało, to bolesne zderzenie z rzeczywistością. Zrozumiałem, że jestem towarem. Środkiem do celu – jakikolwiek by to był cel.
Może chodziło im o zakosztowanie czegoś "egzotycznego"?
Może widziały we mnie księcia z bajki, który wyrwie je z rezerwatu, zabierze do Toronto, z dala od ich toksycznych związków?
Może pragnęły przygody: seksu bez zobowiązań?
Może chodziło o to, że mam pracę i stałą pensję, i to w miejscu, gdzie prawie wszyscy są bezrobotni?
Może po prostu chciały być z kimś, kto ich nie zdradzi z połową rezerwatu i po pijaku nie wybije zębów.
Rozumiem te wszystkie motywacje, ale nie miałem ochoty być pionkiem w czyjejś grze. Łatwiej mi to jednak jest powiedzieć, niż było zrobić. Z natury jestem raczej towarzyski i otwarty, więc stanowiłem w miarę łatwy cel dla ich zakusów, tym bardziej że wszystko zawsze zaczynało się niewinnie. No, prawie zawsze.
Jedna z kobiet wtoczyła mi się do mieszkania pod pretekstem bycia spragnioną. Po prostu zapukała i poprosiła o szklankę wody, gdy otworzyłem drzwi. Powinienem kazać jej czekać na dworze, ale tego nie zrobiłem i zaprosiłem ją do środka. W końcu "gość w dom – Bóg w dom". No i nie chciałem, by mi naleciało much.

Dopiero gdy weszła, zauważyłem, że coś jest z nią nie tak. Była pijana. Wyciągnęła z kieszeni dwie puszki piwa, oznajmiając mi, że są jej urodziny i chce, bym się z nią napił.

Grzecznie odmówiłem, tłumacząc się strachem przed utratą pracy (zwykle w kontrakcie jest klauzula zakazująca nauczycielom spożywania alkoholu na terenie rezerwatu pod groźbą utraty zatrudnienia). Niechętnie przyjęła to do wiadomości. Otworzyła jedną z puszek, pociągnęła spory łyk i rozpłakała się. Po czym zaczęła opowiadać o swoim życiu – przerażająca była to historia. Pełna przemocy, smutku, bezsilności. Miała zaledwie sześć lat, gdy jeden z członków rodziny zgwałcił ją po raz pierwszy. Zanim miała lat czternaście, dziesięciu różnych mężczyzn z wioski używało sobie z nią od czasu do czasu. Wbrew jej woli, a czasami i bez jej świadomości.
Nie wie, kto jest ojcem jej pierwszego dziecka – jako nastolatka podejmowała próby samobójcze i upijała się do nieprzytomności, by zagłuszyć ból. Po jednej z takich libacji zaszła w ciążę.
Nie wiedziałem, co powiedzieć. Czasami słuchanie wystarczy. Gdy się wygadała, delikatnie poprosiłem ją, by sobie poszła. Zapytała, czy może wyjść tylnymi drzwiami. Zgodziłem się, bo co mi za różnica.
Różnica była taka, że idąc do mnie, "urwała się" z imprezy z domu naprzeciwko. Widziano ją, jak wchodziła do mnie – ale nikt nie widział, kiedy wychodziła.
Plotki zaczęły się błyskawicznie. Nie wiem, czy celowo chciała wzbudzić zazdrość swojego partnera, czy wprost przeciwnie – nie chciała, by widziano ją wychodzącą ode mnie i w ten sposób chciała mnie "ochronić", ale przez następne kilka tygodni schodziłem jej chłopakowi – rosłemu Indianinowi – z oczu.

Po tym pierwszym razie przychodziła jeszcze parę razy, za każdym razem robiąc aluzje do tego, że powinniśmy być razem. A to że jej ciotka wyszła za mąż za Europejczyka i że było im razem bardzo dobrze, a to że kiedyś rzuciła już swojego partnera i że była z innym mężczyzną przez rok, ale nic z tego nie wyszło, a szkoda, bo nie jest szczęśliwa w obecnym związku, bo chłopak ją zdradza, pije i bije, a to że powinienem jej dać klucze do mojego mieszkania w Toronto i ona tam zamieszka, skoro mnie i tak tam nie ma... Serce mi się krajało, słuchając tego wszystkiego. No ale co zrobić?
Kolejna nie wdawała się w dłuższe rozmowy – któregoś wieczora znalazła mnie na Fejsbuku i zapytała, co robię. Odpowiedziałem, że jestem zajęty planowaniem lekcji i ocenianiem prac (zwykle jestem tym zajęty). Ta na to, że pewnie jestem zestresowany i potrzebuję się rozerwać, co dobrze się składa, bo ona akurat jest "napalona" i chętnie dostarczy mi rozrywki, a przy tym i sobie ulży. Dwa w jednym. Kto by nie poszedł na taki miły układ? Młoda, zgrabna, dwudziestoparoletnia dziewczyna. Odpisałem jednak, że to nie w moim stylu i że proponuję, by wzięła zimny prysznic.
Następna krążyła wokół mojego domu niczym sęp. Jeździła samochodem w kółko po rezerwacie – czasami przejeżdżała po kilkanaście razy dziennie przed moim domem. Z wnętrza jej samochodu dudniła muzyka, więc nie sposób było nie zauważyć (czy raczej usłyszeć), że przejeżdża.
Ilekroć mnie widziała gdzieś na drodze, zatrzymywała się na pogawędkę. Wkrótce zaczęła pukać do mych drzwi o każdej porze dnia i nocy (kiedyś najpóźniej łomotała do drzwi o drugiej w nocy), zapraszając mnie na przejażdżkę.
Nie dała sobie powiedzieć, że nie znaczy nie. "Nie, nie jadę. Nie mam czasu" – mówiłem. – "Ale, chodź, pojedź, co ci szkodzi pół godziny?" – odpowiadała. I tak z dziesięć minut takiej słownej szarpaniny.

Może trzeba było zatrzasnąć drzwi przed nosem? Kiedyś w końcu uległem, bo przecież nudno w takim rezerwacie jak diabli. Zaczęliśmy rozmawiać. Zastosowałem manewr pod nazwą "typowe nudne pytania nauczyciela": Do jakiej szkoły poszła? Co ją ciekawi? Co chce robić za pięć lat? Otóż ciekawiłem ją ja, a za pięć lat chciała mieć piątkę dzieci – ze mną. Była ode mnie dużo większa i pewnie łatwo bym się z jej objęć nie wyrwał, więc dobrze, że nie przeszła od słów do czynów... Za to następna przeszła.

Zaczęło się (jak zwykle) niewinnie. Odśnieżałem podjazd, gdy zatrzymał się przy mnie samochód. Kierowcą była kobieta w średnim wieku. Powiedziała mi, że jest przewodniczącą komitetu imprezowego w rezerwacie i że za godzinę odbędzie się mecz broomball i że jestem zaproszony. Pomyślałem, że na masowej imprezie będę bezpieczny. Póki co – miałem rację. Po meczu zaprosiła mnie na następny tydzień na kolejny mecz. Przyszedłem, bo zawsze to jakieś urozmaicenie, a nie tylko dom, szkoła, szkoła, dom. Po tym posypały się kolejne niewinne zaproszenia: a to by pojechać skuterem śnieżnym (również większą grupą) przez jezioro i potem wdrapać się na punkt widokowy na wzgórzu na drugim brzegu, a to by odwiedzić pobliską plażę, a to by pójść na ryby i w końcu "przyjdź do mnie dzisiaj w nocy, tak by nikt nie widział". (W języku Odżibuejów wyraża się to słowem "kimuczli". Kochanek to "kimucz".)

Z tego ostatniego zaproszenia nie skorzystałem, z kolejnych też nie. Nie zraziła się zbytnio. Była chyba jakąś daleką krewną Andrzeja Kmicica, który wyłożył Oleńce swoją filozofię związków damsko-męskich w słowach: "Proś, a jak nie dają, to bierz sam!". Przy okazji czyichś urodzin odbywała się plenerowa impreza: ognisko, zespół trojga szarpidrutów, chóralne śpiewy piosenek Johnny'ego Casha, darmowe piwo, chociaż rezerwat niby objęty prohibicją.

Poszedłem. "Przewodnicząca" tym razem nie dała za wygraną. Obłapiła mnie, że niby chce tańczyć, i puścić nie chciała. Jej ręce zaczęły wędrować w miejsca z tańcem raczej niezwiązane. Próbowałem ją odepchnąć, stanąć do niej bokiem, ale nic nie skutkowało. Na szczęście solenizant i matka jednej z moich uczennic zobaczyli, że jestem w tarapatach, i odciągnęli agresorkę. Czmychnąłem do domu. Pogasiłem światła. Ktoś w nocy pukał do drzwi. Nie sprawdzałem kto. Nie musiałem.

Ciężko się o tym wszystkim pisze. Wracam myślą do tych kobiet i robi mi się niezwykle smutno, jak pomyślę o straszliwym głodzie miłości, jaki musiały odczuwać, o emocjonalnej pustce w ich życiu. No ale cóż, nie moja w tym wina i nie moją rzeczą to naprawiać.
W tym roku staram się raczej trzymać z dala od wszystkich kobiet i dziewczyn w rezerwacie. Nie uśmiecham się, nie zagaduję, nawet unikam kontaktu wzrokowego, o ile się da. Wolę być branym za gbura niż mieć dać komuś poczucie, że jestem nim (właściwie to "nią") zainteresowany.
Mimo tych wysiłków z mojej strony już jakaś pijana kobieta zadzwoniła do szkoły w czasie lekcji ,domagając się rozmowy ze mną. Bełkotliwym głosem pytała, co robię po szkole. Cóż... "Nie będzie mnie w domu."

Życie raz po raz zaskakuje mnie fantastycznymi zbiegami okoliczności. Na przykład jestem w szkole i idę sobie korytarzem, nie wadząc nic nikomu, gdy widzę na ścianie znajome znaczki. Jak Boga kocham: ruski! Znaczy się rosyjski. Nigdy go jednak tak w szkole nie nazywaliśmy. Zawsze był to dla nas ruski i tyle. Nie pojmowałem różnicy aż do pamiętnych wydarzeń szóstej klasy podstawówki, gdy z uwagi na koleżankę o ustach tak ślicznych, że Angelina Jolie może się schować, wziąłem udział w konkursie recytatorskim prozy i poezji... radzieckiej.

Języka Gogola nie kumałem nic a nic – ledwo co rozpoznawałem litery (a i to nie zawsze poprawnie), no i jak już wspomniałem, zupełnie nie miałem pojęcia, że ruski, rosyjski i radziecki to trzy różne rzeczy. W domu były jakieś przekłady, a że w końcu nikt nie mówił, że koniecznie trzeba po rosyjsku – złapałem za dwie pierwsze z brzegu książki. Padło na Puszkina (Eugeniusz Oniegin) i Tołstoja (Piotr Pierwszy). Konkursem się zbytnio nie przejmowałem, bo tak naprawdę chodziło mi o możliwość spędzenia czasu w towarzystwie mojej koleżanki. Zostawaliśmy raz w tygodniu po szkole w klasie z nauczycielką "od ruskiego" i deklamowaliśmy nasze utwory. Mogłem się bez przeszkód gapić na usta Iwony i wsłuchiwać w jej głos. Był maj, za oknem coś tam kwitło i coś tam kwiliło, a śląskie powietrze – zawsze pełne pyłów i sadzy, nigdy wcześniej nie miało tak słodkiego posmaku.
Zacząłem śnić na jawie: Oto wygrywam konkurs. Iwona wpatruje się we mnie z podziwem. Przechyla głowę. Jej oczy błyszczą tak wspaniale! Jej usta, pełne kuszącej słodyczy, zbliżają się ku moim... I tak dalej.

W końcu przyszedł dzień konkursu. Poszło mi fatalnie. Najpierw – przy zapisach – uświadomiono mi, że Puszkin i Tołstoj nie należą do kanonu literatury radzieckiej, więc tak naprawdę nie mieszczą się w formule konkursu. Moja nauczycielka jakoś ubłagała organizatorów, by jednak pozwolono mi wziąć udział. Niechętnie zgodzili się – miałem występować jako ostatni, na szarym końcu imprezy. Ponadto okazało się, że z całej rzeszy uczestników tylko Iwona i ja nie przygotowaliśmy się do wystąpienia po rosyjsku. Ze łzami w oczach przesiedziałem trzy godziny wbity w dosyć niewygodny fotel, wsłuchując się w bełkot kolejnych recytatorów. Gdy wyszedłem na scenę, znudzone twarze członków jury dały mi jasno do zrozumienia, jakie mam szanse na zwycięstwo.

Skoro nie mogłem wygrać, to postanowiłem przynajmniej rozerwać to sztywne towarzystwo. Dość powiedzieć, że okrasiłem mój występ raczej sporą dawką "ruchu scenicznego" (potem powiedziano mi, że to było kolejne faux pas, bo recytatorzy powinni stać sztywno – jakby kij połknęli, a "atmosferę" budować przy użyciu głosu – odpowiednio modelując tembr, intonację etc.). Gdy przy słowach z "Oniegina": "Przyjechał – było już po wszystkim. Na stole sztywny leżał trup: Dla chciwej ziemi świeży łup", zesztywniałem, gwałtownie przechyliłem głowę i wywaliłem język – zastygając tak na kilka sekund w pozie "wisielca" – sala ryknęła śmiechem.

Nigdy więcej już nie zaproszono naszej szkoły na konkurs prozy i poezji radzieckiej. Usta Iwony nigdy nie odnalazły moich ust. A ja sam nabrałem dosyć silnej awersji do nauki rosyjskiego i gdy w parę miesięcy po tych wydarzeniach kolega z klasy, niejaki Baran Artur, postawił się nauczycielce, mówiąc, że on "się ruskiego uczyć nie będzie", gorąco go poparłem. Na pohybel Ruskim! Wytrwaliśmy tak z Arturem w tym postanowieniu przez kolejne dwa lata szkoły aż do skończenia podstawówki. Nie wiem, na jakich zasadach przechodziliśmy z klasy do klasy. Wydaje mi się, że nauczycielka była po prostu wdzięczna, że nie musi już przygotowywać dzieci do konkursu. Zresztą system się już walił – moja klasa była jedną z ostatnich, które miały rosyjski jako język obcy przez cztery lata. Trzy lata później do szkół wszedł angielski.
Wracając jednak do mojego rezerwatu... Aż mną zatrzęsło, gdy zobaczyłem na ścianie kartkę z jakimś pismem po rosyjsku. Samo centrum północno-zachodniego Ontario. Osada, oddalona od najbliższego miasteczka o setki kilometrów lotu samolotem... i list po rosyjsku na ścianie. Zaintrygowany zatrzymałem się. Mozolnie zacząłem odczytywać pismo – na szczęście napisane dosyć wyraźnie. Ze "zdrastvujte" poszło w miarę łatwo – potem zaczęły się schody. Musiałem odwołać się do pomocy instancji wyższych (czyli Rodzicielki). Przy pomocy telefonu komórkowego zrobiłem zdjęcie, zaraz po tym wrzuciłem je na Fejsbuka i po chwili miałem gotowe tłumaczenie:

Dzień dobry! Nazywamy się Wowa i Masza Potanowy. Mieszkamy w Rosji, na Uralu, w mieście Czelabińsk. Mamy piękną przyrodę. Dużo brzóz i leśnych polan z kwiatami i jagodami. Narysowaliśmy brzozę i polanę. Jesteśmy bardzo przyjaźni i uczęszczamy do przedszkola w Czelabińsku. Nasze przedszkole jest bardzo dobre. Mamy dużo zabawek, książek i farb. Jest nam tu bardzo wesoło.Do widzenia!

Istotnie – obok był obrazek polany z brzozą. Okazuje się, że po północnym Ontario od lat krąży paczka wypełniona rysunkami dzieci – z Rosji, Niemiec, Austrii, różnych rezerwatów i miast Ontario. W tym roku dostaliśmy ją my. Naszym zadaniem jest zorganizować wystawę rysunków, nakłonić naszych studentów do narysowania lub namalowania czegoś, po czym dołączymy ich prace do reszty i prześlemy paczkę dalej. Świat stał się mały.

Czym prędzej przetłumaczyłem tekst listu na angielski i zaniosłem nauczycielce, która go wywiesiła, do powieszenia przy rosyjskim oryginale. Wchodzę do jej klasy, a tu z głośników ryczy "Gdzie ten, który powie mi, że do końca swoich dni, że do ostatniego tchu będę całym życiem mu?" Brathanków. Okazuje się, że jeden z poprzednich nauczycieli był Polakiem i zostawił na komputerze swoją muzykę. Szkoda, że już go tu nie ma, bo fajnie byłoby czasami porozmawiać po polsku. Tak czy siak – nad moimi próbami przyswojenia znajomości rosyjskiego musi ciążyć jakaś klątwa. Ledwie przetłumaczyłem list, a na Czelabińsk spadły fragmenty meteoru.

Wspominałem już Rafała, którego spotkałem u Indian w szałasie potu. Tak jak i ja studiował on w Krakowie, i to mniej więcej w tym samym czasie. Zastanawiam się, czy czasami nie było tak, że na przykład jechaliśmy razem tramwajem "na Hutę" albo siedzieliśmy przy sąsiednich stolikach w jakiejś knajpie na Kazimierzu. Całkiem prawdopodobne. Rafał nie jest bynajmniej jedyną osobą z Polski, którą spotkałem u Indian.
Gdy byłem na szkoleniu w Sioux Lookout, poznałem Polkę, która pracuje w organizacji zajmującej się szkoleniem "indiańskich" nauczycieli (tj. zarówno Indian, jak i nie-Indian, którzy pracują w rezerwatach północnego Ontario). Miło było natknąć się na jakiś rodzimy akcent podczas konferencji.

"Dwa rezerwaty temu" poznałem też polską pielęgniarkę i co prawda historia jej spotkania nie może się równać historii spotkania Rafała, ale warta jest przytoczenia dla ukazania, jakim strasznym "piekiełkiem" jest rezerwat. A było to tak...
Wiedziałem już, że wyjadę z tego rezerwatu. Dostałem umowę na następny rok, ale odmówiłem jej przyjęcia. Nie ze względu na złe warunki pracy czy płacy (chociaż wszystkie rezerwaty płacą gorzej niż szkoły utrzymywane przez prowincję, co zupełnie nie ma sensu, biorąc pod uwagę koszta dojazdu, pobytu etc.), ale przez "względy osobiste". Po prostu gdy byłem w tym rezerwacie przez pierwszy rok, moja żona przyjechała do mnie kilka razy w odwiedziny. Dzieci w szkole bardzo ją polubiły i często się o nią dopytywały, co było dla mnie nie do zniesienia, gdy zostałem w rezerwacie na drugi rok – już po rozstaniu z żoną. Nie mogłem dłużej znieść tego miejsca, gdzie tyle rzeczy kojarzyło mi się z żoną, i postanowiłem wyjechać, dla zachowania psychicznej równowagi. Zanim to jednak nastąpiło, do rezerwatu przyjechała polska pielęgniarka – tuż przed końcem roku szkolnego. Była to bardzo sympatyczna i ładna dziewczyna, ale nie zwracałem na to zbytniej uwagi, będąc zaprzątnięty własnymi problemami. Dla mnie była przede wszystkim kimś, z kim mogłem porozmawiać po polsku. Po blisko dwóch latach posługiwania się prawie wyłącznie angielskim, odrobiną OjiCree i prawie całkowitym milczeniu w rodzimym języku było to niezwykle wyzwalające doświadczenie.

Wiedziałem, że wyjadę, i pamiętałem, jak ciężko było mi samemu na początku "przebić się" do miejscowych. Postanowiłem, że przez te ostatnie dwa tygodnie pobytu w rezerwacie posłużę nowo poznanej koleżance jako przewodnik. Od razu zaproponowałem jej, że ją oprowadzę po rezerwacie, na co chętnie się zgodziła. Spacer nie był długi, bo i rezerwat nieduży. Od do sklepu i z powrotem. Góra 20 minut. Nazajutrz była sobota, więc zaprosiłem ją na śniadanie. Przyszła, no bo czemu nie. Ustaliliśmy, że następnego dnia – w niedzielę – pokażę jej, gdzie najlepiej iść na plażę, co też uczyniłem. Potem przez tydzień byłem bardzo zajęty pracą, wypisując świadectwa, przygotowując moją klasę na lato – wszystko trzeba popakować w pudła, opisać, ustawić w jednym kącie – na wypadek gdyby szkoła miała stać się miejscem ewakuacji dla mieszkańców pobliskich rezerwatów z uwagi na pożar lasu czy jakąś inną katastrofę. Nie miałem czasu na nic innego niż pracę, ale ustaliliśmy, że przed moim wyjazdem wpadnę jeszcze do pielęgniarki na obiad, co zresztą się stało. Wkrótce po tym wyjechałem. Zapomniałem o wszystkich tych wydarzeniach, bo trzeba przyznać, że nie są to jakieś niezwykłe przygody warte zapisania w pamiętniku. Teraz to opisuję, by pokazać, jakie to wszystko było normalne i w sumie banalne.
Tyle, że w rezerwacie, gdzie ludzie nie mają nic lepszego do roboty, widok nas spacerujących razem i odwiedzających się wywołał nie lada sensację. Niedawno, bo w tym tygodniu, czyli prawie w dwa lata po fakcie (i dwa rezerwaty dalej), doszły mnie słuchy, jakie to historie o mnie ludzie opowiadają. Historie burzliwego i namiętnego romansu, który doprowadził do rozpadu mojego małżeństwa i mojego wyjazdu z rezerwatu – ponoć rzuciłem wszystko, by jechać za tą pielęgniarką nie wiadomo dokąd.

Cóż... pozostaje jedynie pozazdrościć ludziom takiej wiary w miłość. Z drugiej strony, biorąc pod uwagę, jak się przedstawia życie miłosne i intymne w rezerwatach, trudno się dziwić takim historiom. Ale o tym – następnym razem.

Aleksander Borucki
Północne Ontario

No kto by pomyślał, że podstarzały, łysiejący chłop z brzuszkiem będzie się bawił sankami. A jednak! Przez cały tydzień moje myśli uciekały do weekendu i sanek.  Na marginesie dygresja-pytanie: jak po polsku powiedzieć weekend? Nie pamiętam tego terminu z dzieciństwa, bo gdy byłem szczeniakiem, mieliśmy tak zwane pracujące (czyli po polsku "robocze") soboty i wolne niedziele. 

"Praca" w soboty polegała na noszeniu kwiatków pod pomnik patrona szkoły – jakiegoś bohatera, co to się "kulom nie kłaniał", ale za to miał problem z alkoholem. Fajna praca – spacer przez park i odstanie kilku chwil w pełnej powagi ciszy.
Wkrótce jednak tych roboczych sobót było coraz mniej i przez pewien czas miałem wolne i soboty, i niedziele. Musiało mi podświadomie brakować tej atmosfery podniosłości towarzyszącej składaniu kwiatów przed pomnikiem Świerczewskiego, bo zostałem ministrantem, więc miałem wolne tylko soboty – niedziele wypełniły się nowymi obowiązkami. Chyba już bliższe mi "Wochenende" niż "weekend". Zabawne, w jaki sposób słowo zakradło się niepostrzeżenie do języka i raczej na dobre w nim już zostanie.

Tak czy inaczej, cały tydzień wyczekiwałem czasu, kiedy znów będę mógł pohasać na sankach. Sanki to nie zwyczajne sanki, ale skuter śnieżny Yamaha Bravo 250 i jakoś tak się składa, że co tydzień mam okazję poszaleć nim (w granicach rozsądku) na zamarzniętym jeziorze.
Tutejsza szkoła ma widać rozsądniejszych kierowników niż dwie poprzednie, skoro ktoś pomyślał o tym, by zapewnić nauczycielom dostęp do tego rodzaju sprzętu.
Pisałem już, że najgorszym wrogiem na północy nie są trudności w uczeniu indiańskich dzieci przyzwyczajonych do swobody i robienia, co im się podoba.

Nie jest nim brak materiałów i pomocy szkolnych ani chłód i wysokie ceny żywności, tylko najzwyczajniejsza w świecie nuda.
W tym roku naprawdę nie szczędziłem wydatków, by zapewnić sobie tutaj atrakcyjny pobyt – przytargałem tu łyżwy, narty biegowe, rakiety śnieżne, x-box i dziesiątki gier, telewizor i zewnętrzny dysk twardy, na którym jest ponad dwa tysiące filmów. Mam karabin, książki, gry planszowe, dostęp do Internetu.

Gotuję co dwa, trzy dni, sprzątam co tydzień, robię kursy doskonalenia zawodowego przez Internet, pisuję do "Gońca", planuję lekcje i sprawdzam prace uczniów. Słucham muzyki, medytuję, ćwiczę ciało i ducha. Słowem, staram się być zajęty cały czas, ale i tak są chwile, gdy jest bardzo ciężko, jak na przykład w zeszły tydzień.
Po całym tygodniu bardzo ciężkiej pracy – uczyłem codziennie, po czym miałem szkolenie od 18. do 21., a potem jeszcze musiałem zrobić zadania na mój internetowy kurs – przyszedł w końcu wyczekiwany piątek. Też wypełniony zajęciami, bo i szkoła, i pchli targ zaraz po lekcjach (czyli noszenie stołów tam i z powrotem), a potem siatkówka aż do 22. Wróciłem do domu, usiadłem przy stole i ogarnął mnie smutek, że chciałoby się jakoś ciekawie zmarnować trochę czasu, a tu nie ma jak. Sklepy pozamykane, restauracji nie ma, no bida.
Na szczęście nazajutrz wybrałem się "na sanki".
Pojechaliśmy sankami we trójkę na ryby. Prócz mnie wybrał się jeszcze jeden biały nauczyciel i miejscowa nauczycielka, Indianka. Zawsze to dobrze mieć miejscowego przewodnika, który zna dobre miejsce na łowienie ryb. Znajomy z pobliskiego rezerwatu narzekał niedawno, że gdy udał się z synami w swoje ulubione miejsce, to "ryby nie chciały brać" – w czterdzieści minut złowili zaledwie 32 sztuki.
Pokrzepiony tą opowieścią radośnie sunąłem swoimi sankami za naszą indiańską przewodniczką. A to się będzie działo! – myślałem.
Istotnie – najpierw zgubiłem rękawiczkę, próbując nakręcić film z jazdy sankami, potem mój kolega zgubił okulary, następnie przez prawie pół godziny nie mogliśmy uruchomić świdra (auger), potem we trójkę musieliśmy na nim "wisieć", bo lód gruby jak co złe i bardzo ciężko się wierciło, a na koniec złapaliśmy tylko jedną rybę. Na dodatek był to szczupak, i to dosyć mały. Aż mi żal było boczku, którego użyłem jako przynęty.
Na szczęście ludzie w tutejszym rezerwacie są mniej rozpieszczeni niż ci w poprzednich i zgodnie ze słowami towarzyszącej nam Indianki "wszystkie ryby jedzą".
Pamiętam swój tekst z pierwszego rezerwatu, w którym opisywałem łowienie ryb spod lodu przy pomocy sieci. Dziwiłem się wtedy, że z kilkudziesięciu złowionych ryb większość została z pogardą wyrzucona – w tym szczupaki i miętusy (burbot). Można sobie o tym poczytać w tekście sprzed dwóch lat w cyklu "Dwa światy" – odcinek 10.
http://www.goniec.net/goniec/inne-dzialy/goniec-u-indian/goniec-nr-5-2011.html
Tym razem jednak "jobeesh" (miejscowa nazwa szczupaka) znalazł amatora. Koleżanka z pracy ponoć go uwielbia.
Cieszyłem się, że mogłem jej dać tę rybę, bo wcześniej dostałem od niej całkiem spory kawałek mięsa z łosia (łosiny?). Co prawda jakieś takie ciemne, ale i tak się zjadło. Wrzuciłem z boczkiem, cebulą i czosnkiem w brytfankę, dodałem nieco musztardy, podusiłem osiem godzin i jest potrawka jak się patrzy.
Z resztą boczku próbowaliśmy się zasadzić właśnie na miętusa. Co prawda Indianka przewidziała, że nic z tego nie będzie, bo i pora roku, i dnia za wczesna i miejsce nie to, co trzeba, ale co tam – piękna, słoneczna pogoda, cisza i spokój. Można siedzieć godzinami i machać wędziskiem.
Czas "umilały" nam opowieści Indianki, głównie o jej burzliwym życiu osobistym. Mój kolega nie wiedział, gdzie oczy podziać, widać było, że doświadczył kulturowego szoku. Ja też zamilkłem, bo nijak było to skomentować, a własnymi historiami nie chciałem się dzielić, wiedząc, że ludzie tu bywają mało dyskretni i z opowiedzianej dla żartu historii potrafią zrobić nie lada sensację.

Indianka musiała się zreflektować, że coś jest nie tak, bo rzuciła na zakończenie "Dużo w tym dramatyzmu, czyż nie?" co łatwo było skwitować pełnym zrozumienia mruknięciem, po czym rozmowa przeszła na bardziej neutralny grunt – polowanie.
Indianka zaczęła opowiadać niestworzone historie, próbując zrobić na nas wrażenie, ale biedaczka nie wiedziała, że primo: w dzieciństwie jednym z moich ulubionych bohaterów literackich był mości Zagłoba – łgarz jakich mało, a secundo (jak kto woli "po drugie primo"): nie jest to mój pierwszy rok w rezerwacie i że się już podobnych (i lepszych) historii nasłuchałem.

W związku z tym każdą jej historię komentowałem stwierdzeniem "no tak, oczywiście w to wierzę, bo mojemu znajomemu też się to wydarzyło, tyle że na dodatek..." i tu dorzucałem swoją jeszcze bardziej nieprawdopodobną historię. Przypominało to nieco licytację, w której powoli zaczynałem brać górę, co zaczynało Indiankę denerwować, więc zakończyłem sprawę, mówiąc, że wspaniale byłoby się od niej nauczyć sztuki polowania, tropienia zwierząt i szukania leczniczych roślin. Było, nie było jej pokolenie jest ostatnim, które mieszkało "w lesie". Dopiero z rozpoczęciem szkoły zamieszkała w wiosce – wcześniej przemieszczała się z rodzicami lub dziadkami od szałasu do szałasu, zastawiając sidła i wnyki i sprawdzając wcześniej zastawione. Dopiero na lato, lub po upolowaniu łosia, wracało się do wioski.

Spojrzałem na rozpościerające się przede mną wielkie jezioro. Pomyślałem o tych wszystkich niezbadanych zatoczkach, wyspach, rzekach łączących jedno jezioro z drugim. Pomyślałem o niezmierzonym ogromie otaczającego mnie lasu, o bogactwie zamieszkującej go zwierzyny. O leczniczych roślinach, o których zachodnia medycyna ciągle nie ma pojęcia i o których wiedza przepada z każdym dniem. O tym, jak swobodnie można oddychać, mając rozpostarte nad sobą gwiaździste niebo, wokół siebie dziewiczy las i czyste jeziora. Owszem, również ciężka, mozolna praca, a czasami głód i chłód. Potem pomyślałem, ile "dobrego" przyniosło Indiance cywilizowane życie – agresywni partnerzy nadużywający alkoholu, pobicia, nałogi, choroba nowotworowa, marnowanie życia nad głupotami z Internetu... Może byłoby lepiej zostać w tym lesie.

Aleksander Borucki
Północ Ontario