Polskie ślady na Bałkanach prowadzą do czasów Imperium Osmańskiego. Znaczący jednak napływ żywiołu polskiego rozpoczął się tam dopiero pod koniec XIX wieku, po zajęciu Bośni i Hercegowiny przez Cesarstwo Austro-Węgierskie. Pierwsi Polacy przybyli na tereny obecnej Bośni i Hercegowiny w szeregach cesarskiej armii okupacyjnej. Po nich zjawili się tam urzędnicy i lekarze z Galicji (często absolwenci prestiżowych uniwersytetów) oraz chłopscy osadnicy z terenów dzisiejszej Rzeszowszczyzny, Lubelszczyzny i Bukowiny. Wg spisu ludności z roku 1910, w Bośni i Hercegowinie żyło ponad 11 tys. osób deklarujących język polski jako język ojczysty.
Polacy osiedlali się w Sarajewie, Trawniku, Bosanskiej Nowej Gradiszce, Prnjaworze i Banja Luce. W tej ostatniej powstał w okresie międzywojennym urząd konsula honorowego RP. W połowie lat dwudziestych XX wieku liczba Polaków w Bośni szacowana była na 12 tys., a w latach 30. już na 15 tys. Podczas II wojny światowej, w szeregach partyzantki jugosłowiańskiej walczyło ok. 3 tys. Polaków, a mogiły części z nich można odnaleźć na cmentarzach wojskowych w Prnjaworze i Srbacu. Po wojnie powróciło do Polski ok. 18 tys. osób, osiedlając się głównie w okolicach Bolesławca. Na terenie dzisiejszej Bośni i Hercegowiny znajduje się siedem cmentarzy, na których zlokalizowane są polskie mogiły (Sarajewo, Banja Luka, Prnjavor, Srbac, Lukawac i Cjelinowac). Aktualnie największe skupiska Polonii w Bośni i Hercegowinie znajdują się w Tuzli, Sarajewie, Mostarze i Banja Luce. Mniejsze siedliska to okolice Bosanskiej Gradiszki, Prnjaworu, Srebrenicy, Prijedoru i Bijeliny. Według danych szacunkowych polskiej placówki dyplomatycznej w Sarajewie (stolica Bośni i Hercegowiny), aktualna liczba Polonii wynosi tam ponad 300 osób.
W Bośni i Hercegowinie działają obecnie cztery organizacje polonijne: Wspólnota Obywateli Polskiego Pochodzenia w Tuzli (187 członków, z czego 6 posiada polskie korzenie), Stowarzyszenie Obywateli POLSA w Sarajewie (55 osób), Stowarzyszenie Polaków w Banja Luce (ok. 40 osób) oraz najnowsze, zarejestrowane w czerwcu 2005 roku, Polskie Towarzystwo Kulturalne "Mieszko I" w Mostarze (38 członków). Wszystkie te organizacje zmagają się z podobnymi problemami, z których największym jest trudna sytuacja finansowa ich członków, bezrobocie, niewielki odsetek dzieci i młodzieży. Polski urząd konsularny w Sarajewie podejmuje wszelkie możliwe działania w celu niesienia pomocy najbardziej potrzebującym, zapewniając im skromne środki finansowe w formie zapomóg oraz pomoc rzeczową, taką jak opał, lekarstwa, ubrania i paczki żywnościowe.
Ze względu na specyfikę tamtejszej Polonii, słabą jeszcze znajomość języka polskiego, trudną sytuację materialną oraz wysoką średnią wieku, działalność tych organizacji podlega pewnym ograniczeniom, eliminując np. projekty adresowane do dzieci i młodzieży (brak chętnych na wyjazdy kolonijne) czy działania wymagające wysokiego nakładu środków, tj. prasa polonijna, zakładanie bibliotek i polonijnych centrów informacyjnych. Wyjątkowego znaczenia nabiera w tej sytuacji konieczność intensyfikacji nauki języka polskiego, co od kilku lat stanowi jeden z priorytetów.
Czarnogóra
Na terenie Czarnogóry działa organizacja Polaków o nazwie Stowarzyszenie Polaków Zamieszkałych w Czarnogórze. Pierwsze ich spotkanie odbyło się jeszcze w listopadzie 2003 roku w miejscowości Sutomore. Na spotkaniu obecny był konsul z Ambasady RP w Belgradzie Józef Kamiński, który poparł inicjatywę zmierzającą do integracji tamtejszej Polonii, do podtrzymywania narodowych zwyczajów, tradycji i kultury polskiej oraz nauki języka ojczystego. Na tym pierwszym spotkaniu zdecydowano też o nazwie Stowarzyszenia.
W listopadowym spotkaniu wzięło udział 36 osób wraz ze swoimi rodzinami. Obecnie Stowarzyszenie liczy sporo ponad 100 członków. Stowarzyszenie zostało oficjalnie zarejestrowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości Czarnogóry w 2004 roku. W przyszłym roku obchodzić będzie jubileusz swego 10-lecia. Funkcję prezesa Stowarzyszenia pełni pani Wanda Vujisić. Stowarzyszenie wydaje od roku 2008 gazetę polonijną pn. "Głos Polonii".
Leszek Wątróbski
Szczecin
