Szanowni Państwo, kontynuujemy nasz cykl ujawniania materiałów rezydentury wywiadu PRL w Kanadzie. Część z nich pochodzi z niedawno odtajnionego zbioru zastrzeżonego. Materiały te są pozyskiwane w ramach prowadzonego przez nasz tygodnik programu badawczego w IPN „Polonia i jej korzenie”. Zachowano oryginalną pisownię.
(od red. – notatka odręczna)
Tajne spec. znacz.
Egz. pojedynczy
SPRAWOZDANIE Z PRACY OPERACYJNO-INFORMACYJNEJ REZYDENTURY KANADYJSKIEJ (OTTAWA) ZA OKRES OD SIERPNIA 1986 R. DO SIERPNIA 1988 R.
I.) W swej działalności operacyjno-informacyjnej w wym. okresie Rezydentura koncentrowała swoje wysiłki na optymalnej realizacji nakreślonego uprzednio kierunkowego planu pracy – korelowanego na bieżąco przez rozwój sytuacji polityczno-kontrwywiadowczej kraju urzędowania oraz dyspozycje Centrali – wynikające z aktualnych priorytetów polityczno-gospodarczych kraju.
Efekty pracy Rezydentury determinowały w głównej mierze dwa zasadnicze czynniki:
– A.) Ogólna sytuacja społeczno-polityczna i kontrwywiadowcza w kanadzie – w latach 1986-1988.
– B.) Przydzielone siły kadrowe i środki techniczne w ich praktycznym kształcie organizacyjno-funkcjonalnym – wraz z całą „infrastrukturą_ operacyjną Rezydentury.
– Ad A.) W okresie sprawozdawczym rządy w KANADZIE sprawowała Partia Postępowo-Konserwatywna pod przewodnictwem BRIANA MULRONEY’A – posiadająca zdecydowaną przewagę w Parlamencie. Rząd konserwatywny kontynuował politykę ugruntowania tzn. „specjalnych” stosunków z USA – co przyniosło w praktyce wyraźne zbliżenie polityczne obu krajów oraz podpisanie układu w sprawie tzw. „wolnego handlu” – którego wejście w życie premier MULRONEY uczynił głównym celem swej polityki. Będzie to w zasadniczym stopniu rzutować na postawę kanadyjskiego elektoratu wyborczego – w trakcie oczekiwanych wkrótce wyborów federalnych – oczekuje się iż zapewnią one kontynuację rządów MULRONEY’A choć z minimalną przewagą w parlamencie.
– Ewidentnym stał się fakt rezygnacji obecnego rządu z polityki tzw. „trzeciej opcji” – na rzecz coraz ściślejszego podporządkowywania się aktualnej linii polityki amerykańskiej.
– Równolegle Kanada systematycznie zwiększała swoją obecność w NATO – wyrażając ten sojusz jako filar jedności i siły Zachodu.
– Również w stosunkach z ZSRR i KS-ami politykę kanadyjską charakteryzowała coraz ściślejsza harmonia z głównymi założeniami polityki amerykańskiej.
– Prowadzona polityka wszechstronnego zbliżenia z USA, rzutowała w zasadniczy sposób, zwłaszcza na zacieśnienie współpracy i koordynację działań służb specjalnych obu państw, które już wcześniej były bardzo bliskie. Znajduje to wyraz w udzielaniu przez ASS niezbędnej pomocy natury organizacyjno-szkoleniowej oraz w coraz bardziej widocznej koordynacji działań kanadyjskich służb tajnych – głównie przeciwko KS.
– Z wyraźnej inspiracji ASS rozpętano w KANADZIE na tle tzw. sprawy PASZKOWSKIEGO – w środkach masowego przekazu (na początku br.) kampanię wymierzoną bezpośrednio przeciwko naszej służbie; natomiast w czerwcu celowo wywołana została „afera szpiegowska” – w wyniku której nastąpiła największa w historii stosunków radziecko-kanadyjskich – seria wzajemnych ekspulsji dyplomatów obu krajów.
– Działania te – szczegółowo opracowane i starannie przygotowane czasowo (wyżej podano tylko najbardziej znane); z jednej strony mieszczą się w szerokiej gamie środków stosowanych w ramach strategii tzw. kontrwywiadowczego przeciwdziałania psychologicznego. Z drugiej zaś służą do podbudowania wyraźnie nadszarpniętego prestiżu Kanadyjskiej Służby Wywiadu i Kontrwywiadu (CSIS) – agencji wciąż młodej (istnieje od 1984 R.) i poddawanej stałej presji w kwestii wykazania swojej efektywności – co wytwarza tam atmosferę – wręcz psychozę – pogoni za szybkimi i zarazem spektakularnymi rezultatami.
– Dodać należy, że służba ta wciąż walczy o swój przyszły kształt i pozycję w kanadyjskim systemie biurokratyczno-rządowym – co może jeszcze przez długi okres stwarzać potencjalne zagrożenia dla naszej pracy operacyjnej na tym terenie.
– Ad B.) Aktualnie w Rezydenturze pracuje 5-ciu oficerów kadrowych w tym 2-ch uplasowanych na stanowiskach przykrycia w Ambasadzie („MUSK” II sekretarz d/s kulturalno-prasowych i niżej podpisany – I Sekretarz d/s. naukowo-technicznych + sprawy konsularne pozostające w kompetencji Ambasady). Od marca 1987 dodatkowo na etacie woźnego Ambasady uplasowany został of. ps. „SMAR” – użyteczny na tym stanowisku jedynie do działach pomocniczych.
– 2-ch innych pracowników uplasowanych jest w K.G. w MONTREALU („FENT” i „RIZO”) na stanowiskach konsuli. Należy do tego dodać pracowników pomocniczych zapewniających łączność z Centralą i w relacji OTTAWA - MONTREAL (szyfranci: „AZ” – w OTTAWIE; „MAŁY” i od lipca br. „FLIN” w MONTREALU; oraz „KAMAZ” w TORONTO).
– Generalnie wszystkie w/wym. etaty (– poza stanowiskiem zajmowanym przez OF. „SMAR”), choć znacznie obciążone pracą oficjalną – dają dobre możliwości do prowadzenia efektywnej pracy operacyjnej – przy czym etaty konsularne (głównie po linii pionów zajmujących się problematyką naukowo-techniczną oraz pionu „K” i częściowo „E”; natomiast etaty dyplomatyczne – po linii pionów „B”, „R” i „E”.
– Szczegółowe notatki poszczególnych oficerów, odnośnie przydatności ich stanowisk przykrycia do pracy operacyjnej zostały oddzielnie wraz z moimi uwagami przekazane do Centrali.
– Znacznie obciążone jest w obecnym układzie funkcjonalnym stanowisko zajmowane przez rezydenta. Jest to efektem rosnącej ostatnio rangi wymiany naukowo technicznej i problematyki technologicznej na placówkach i wiążących się z tym zadaniami – na płaszczyźnie pracy oficjalnej.
– Niewątpliwie poważnie ułatwi pracę Rezydentury przywrócenie w tym miesiącu etatu kadrowego oficera naszej Służby w K.G. w TORONTO – tj. na terenie zajmującym znaczące miejsce w działaniach operacyjnych Rezydentury.
Zagadnieniem wymagającym odrębnego potraktowania jest kwestia łączności w relacjach zwrotnych na liniach OTTAWA – MONTREAL i OTTAWA – TORONTO, a zwłaszcza optymalnego zabezpieczenia transferu materiałów (...) (naszych placówek).
– Szybkiego załatwienia wymaga w tym kontekście kilkakrotnie przedkładany przeze mnie postulat o wyposażeniu Rezydentury w kontenery (pojemniki) przeznaczone do bezpiecznego przewożenia poczty operacyjnej.
Sprawa ta stanowi poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa pracy Rezydentury w warunkach aktualnej sytuacji kontrwywiadowczej w KANADZIE i jej rozwiązanie powinno mieć priorytetowe znaczenie.
– Generalnie okres sprawozdawczy charakteryzował się narastającą presją kanadyjskich służb specjalnych – ukierunkowany na maksymalne ograniczenie naszej działalności w Kanadzie, nie tylko zresztą w aspekcie stricto operacyjnym. Podobne oceny przekazał do MSZ również „GOSPODARZ” z którym nota bene współpracę zarówno w aspekcie organizacyjnym jak i na gruncie merytorycznym – z punktu widzenia zabezpieczenia potrzeb Rezydentury – oceniam jako b. dobry.
„G.” był również b. pomocny i odegrał istotną rolę w rozwiązywaniu różnych nieprawidłowości występujących w funkcjonowaniu innych naszych placówek w KANADZIE – zwłaszcza K.G. w MONTREALU (sprawa znana w Centrali – m inn. w pionie „K”).
– Współpracę z moim odpowiednikiem z Zarządu II S.G.W.P. – aczkolwiek miała ona ograniczony charakter – oceniam pozytywnie.
– Zgodnie z dyspozycją Kierownictwa Centrali utrzymywałem również bezpośredni kontakt z Prezydentem PR w OTTAWIE i odbywałem z nim okresowe konsultacje. Nasze stosunki miały partnerski a zarazem autentycznie przyjacielski charakter. Raporty i informacje uzyskane w trakcie tych spotkań systematycznie przekazywałem do Centrali – zgodnie z instrukcją.
– Nie odnotowałem w okresie sprawozdawczym problemów natury dyscyplinarnej z podległą kadrą Rezydentury. Nie stwierdziliśmy również w tym okresie ewidentnych symptomów świadczących o dekonspiracji oficerów.
– W tym miejscu chciałbym podkreślić wysoki poziom moralny i duże zaangażowanie wszystkich pracowników Rezydentury w pracę operacyjną. Postawy ideowo-polityczne wszystkich oficerów Rezydentury oceniam jako właściwe i nie budzące zastrzeżeń. Szczegółowe oceny w tej materii prezentowałem indywidualnie w ramach ocen okresowych i przeglądów kadrowych.
– Zaznaczyć należy dobre przygotowanie zawodowe i językowe całej kadry podległych oficerów Rezydentury zarówno do pracy operacyjnej jak i oficjalnej – (w instytucji przykrycia).
II.) Uwzględniając powyższe uwarunkowania, realizacja zadań Rezydentury na odcinkach poszczególnych pionów Centrali przedstawiała się następująco:
– 1) PION – „A”.
– A.) Rezydentura realizowała na bieżąco dyspozycje Pionu zarówno w zakresie operacyjnym (poszczególne sprawy), jak i w szerszym wymiarze wynikającym z długofalowych – stałych zainteresowań Wydziału.
– W efekcie naprowadzenia Rezydentury (szczegółowa charakterystyka), przeprowadzono z pozycji Centrali rozmowę operacyjną z fig. sprawy krypt. „MON”. Sprawa rokuje dalsze perspektywy operacyjne i jest prowadzona w kategorii agenturalnej.
– Na zlecenie Pionu przygotowaliśmy szczegółową dokumentację oraz podjęto niezbędne działania przygotowawcze do realizacji przedsięwzięcia operacyjnego w sprawie „REMUSIK”.
– Wytypowaliśmy i dokonaliśmy wstępnego opracowania fig. sprawy krypt. „CELL” (aktualnie w pionie „B”) z sugestią przekazania (z uwagi na merytoryczny profil fig. sprawy), do dalszego prowadzenia przez Wasz Pion. – Sprawa z perspektywą na ciekawe operac. i wartościowe źródło informacji.
– B.) Ponadto:
– Zrealizowaliśmy szczegółowe dyspozycje Pionu odnośnie ustaleń w sprawie krypt. „KODAK”.
– Zabezpieczyliśmy operacyjnie fig. spraw: „KOLORADO”, „PLAZMAN” (w przeszłości regularne kontakty z tym źródłem – przynoszące wymierne efekty operacyjne) oraz „PATRYK”.
– Przekazaliśmy kilka charakterystyk kandydatów do ewent. zdyskontowania w aspekcie operacyjnym (pozyskania do współpracy) m inn.: ANDRZEJ GAMAN i MAŁGORZATA KUŁAKOWSKA z Oddziału PAN we Wrocławiu; MARIAN JURZYSTA z Instytutu Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach; MICHAŁ KUCZEWSKI z instytutu naukowo-badawczego w HALIFAX, JULIAN GRUDA z QUEBEC UNIVERSITY; HESHEL TEITELBAUM z UNIVERSITY OF OTTAWA; oraz inne w postaci fotokopii dokumentacji konsularnej (zaproszenia).
– Niezależnie od powyższego Rezydentura przesyłała na bieżąco do Pionu ciekawsze publikacje i materiały naukowe dot. problematyki pozostającej w Waszym zainteresowaniu.
– 2.) PION „B”.
W pracy na rzecz Pionu Rezydentura zgodnie z przyjętym planem kontynuowała dotychczasowe działania, koncentrując swoje wysiłki na uzyskaniu bezpośredniego dotarcia (i maksymalnego rozpoznania) do obiektów pozostających w zainteresowaniu operacyjnym Pionu zarówno w Kanadzie jak i w USA.
– Wykorzystywaliśmy w tym celu sieć posiadanych jednostek operacyjnych, przy równoczesnym dążeniu do pozyskania nowych wartościowych źródeł informacji.
– W pracy z osobowymi źródłami informacji dążyliśmy do uzyskania optymalnych efektów informacyjnych, m inn. poprzez stosowanie różnorodnych form współpracy – adekwatnych do ich potencjalnych możliwości i realnych uwarunkowań współpracy.
– Ponadto systematycznie przesyłaliśmy do Pionu materiały pochodzące z tzw. nieosobowych źródeł informacji – tj. opracowania i biuletyny rządowe, informacje uzyskane od źródeł innych pionów Centrali – pogłębiające rozeznanie w obiektach pionu, a także szczegółowe notatki analityczne i ciekawsze materiały publicystyczne.
– Zgodnie z zapotrzebowaniem systematycznie przesyłaliśmy do Wydziału tygodnik „GŁOS POLSKI – GAZETA POLSKA”.
– Inną kategorię informacji stanowiły przekazywane do Pionu informacje natury operacyjnej tj dane personalne i charakterystyki potencjalnych kandydatów do operacyjnego wykorzystania z pozycji Centrali (przedst. środowisk naukowych, dziennikarskich czy korpusu dyplomatycznego K.K.).
– Najbardziej interesujące z nich to: ANDRZEJ BURSA; WALTER BILAŃSKI, MICHAEL ARNOLDI, JULIE SCOTT; DAVID ANDERSON, FRANCOIS ZDANOWICZ, LOUIS PHILIPPE RIVET, HILARY MAC KENZIE, MARIA R.K. SIEMEŃSKA-VACHALI; WARREN CARAGATA; ANNA DANIELA SIEFKEN; DAVID L. BOERIGTER; ELŻBIETA KWAŚNIEWSKA; HUGH i MARIA TILEY; ROBERT KACPRZAK; LEOPOLD KURCZ; AGNES GRUDA; JOSH MOSKAU. Większość z w/wym. figurantów z racji uplasowania w interesujących dla Pionu obiektach rokuje ciekawe perspektywy operacyjne.
– Z naprowadzeń Rezydentury, w efekcie których założono prowadzone przez Pion w kategoriach operacyjnych sprawy należy wyszczególnić: „BLACK”, „TRAPEZ”, „WAS”, „REJ”, „PRUT”, „TOSCA”, „SZEWC”, „OSIP”, „VIR”, „MIL”, „ADRIA”, „FELA”, „PIK”, „CELL”, „MORRIS” i „ZIUK”. Znaczna część z w/wym. spraw już obecnie przynosi wymierne (wykorzystywane przez pion „H”) efekty informacyjne; a kilka spełnia kryteria do przekwalifikowania ich do wyższych kategorii operacyjnych.
– Niezależnie od powyższego Rezydentura zgodnie z dyspozycjami Pionu zabezpiecza bądź realizuje czynności operacyjne wobec około 70 innych figurantów z których CA. 50% posiada kryptonimy operacyjne. Część z nich jest prowadzona z pozycji Centrali w kategoriach agenturalnych (np. „WALKER”; „LOBER”; „ALMONT”).
– W tym miejscu należy również wymienić realizację przez nas (głównie na terenie TORONTO) zleconych przez Pion innych przedsięwzięć operacyjnych (spotkań kontrolnych) przykładowo w sprawach „JANNER”; „STELLA” i „BATAL”.
– Ze spraw agenturalnych Rezydentura prowadziła na rzecz Pionu sprawy:
– „EZOP” – aktualnie kontakt zamrożony; zabezpieczany i kontrolowany w aspekcie wyjazdów do kraju.
– „WIDŁAK” – zgodnie z dyspozycją Pionu – Rezydentura utrzymuje z „W” okresowe kontakty, przekazując informacje o aktualnej sytuacji fog.
– Generalnie pozytywnie przebiegała współpraca z K.O: „ROCH”; „GUNNARIS” i „CHARON” (w tym ostatnim przypadku do października 1987 R) – odbywano regularnie spotkania; przekazując do Pionu uzyskane informacje – często posiadające wartość operacyjną (bądź użyteczne w aspekcie informacyjnym.
– Nawiązany został też kontakt i ustalony system łączności z K.O. krypt. „BOS” (teren VANCOUVER). W części okresu sprawozdawczego Rezydentura utrzymywała ponadto systematyczne kontakty z: KJ – „LAVAL” oraz fig. spraw SMW: „EXTOR”, „JOE”, „BELA” i „RYSA” a także okazjonalnie z K.J. – „THOR” – przekazując do Pionu informacje o aktualnej sytuacji tych fig. (często uzyskane od źródeł innych pionów Centrali).
Formę i styl prowadzenia w/wym źródeł i kontaktów dostosowywaliśmy do ich realnych możliwości wywiadowczych a zarazem stosunku do nowszej służby (zwłaszcza w przypadkach K.O.).
– W sumie wydaje się, że Rezydentura na miarę swoich faktycznych możliwości dokonała dalszego postępu w procesie pogłębiania rozpoznania obiektów Pionu oraz zapewniła bieżącą informację w zakresie problematyki pozostającej w zainteresowaniu Wydziału.
– Pozyskano również kilka nowych – perspektywicznych źródeł informacji bądź naprowadzeń z których znaczna część rokuje perspektywy rozwoju i przekwalifikowania do wyższych kategorii operacyjnych.
Ciąg dalszy w kolejnym numerze
Dalsza część artykułu dostępna po wykupieniu subskrypcji. Kup tutaj!
