Dzieje katedry wileńskiej związane są ściśle z losami Wilna. Dla historyka sztuki i architekta katedra jest pomnikiem znacznie mniej interesującym niż wiele innych kościołów wileńskich – takich jak: św. Anny, św. Jana, św. Michała czy św. Ducha. Świątynia zbudowana jest z cegły o jasnych tynkach. Ma formę wydłużonego czworoboku o wymiarach 53 na 26 metrów. Jej fronton zdobi okazały portyk oparty na 6 doryckich kolumnach. Na rogach świątyni znajdują się przybudówki kaplic i zakrystii.

     

• Wilno - katedra Wilno - katedra
• Wilno - katedra, wnetrze Wilno - katedra, wnetrze
• Katedra - kaplica Katedra - kaplica
• Katedra - wieza Katedra - wieza
•  

Pierwszy drewniany kościół, który stał na miejscu obecnej katedry, ufundował król Władysław Jagiełło w XIV wieku (1387-88), na miejscu pogańskiego gaju i świątyni. Po pożarze świątyni, w roku 1419, wzniesiono tam kościół murowany. Jego budowniczym i fundatorem był wielki książę litewski Witold. Rozbudowa katedry trwała latami. Dobudowywano do niej liczne kaplice, fundowane przez książąt i magnatów litewskich – takich jak: Wojciech Moniwid, Marcin Gasztołd, Michał Kieżgajł czy wreszcie król Kazimierz Jagiellończyk. Po kolejnym pożarze, w roku 1610, przystąpiono do kolejnej, trzeciej odbudowy świątyni, trwającej dwadzieścia kilka lat. W tym też czasie dobudowano tam największą kaplicę p.w. św. Kazimierza, kanonizowanego w roku 1603. Prace adaptacyjne kaplicy trwały do roku 1636. W latach 1655-1660 Wilno zajęte zostało przez wojska rosyjskie. Z katedry wywieziono wówczas relikwie św. Kazimierza. Rosjanie splądrowali doszczętnie świątynię i zniszczyli wiele grobów. Po odejściu Rosjan z Wilna musiano ją ponownie, już po raz czwarty, odbudować. Kolejna przebudowa nadała świątyni wyraźnie barokowy styl. Pracami kierował i je prowadził Jan Salvator. Następna gruntowna, piąta już przebudowa świątyni, miała miejsce w roku 1777. Kierował nią wileński architekt Wawrzyniec Gucewicz, a po jego śmierci prof. Michał Szulc. W roku 1931 katedrę wraz z podziemiami zalały wody Wilii i Wilenki. Powódź spowodowała zapadnięcie się płyt marmurowych w kaplicy św. Kazimierza. Po zajęciu Litwy przez Armie Czerwoną, w roku 1944, katedrę zamieniono na Muzeum Sztuki (1956) z galerią obrazów. Tak było do roku 1989, kiedy to świątynię zwrócono wiernym Kościoła katolickiego.

      Wnętrze katedry, nie licząc kaplic, posiada tylko dwa ołtarze: kanoniczny i wikariacki i jest wypełnione licznymi obrazami. Wieniec 11 kaplic, które znajdują się w katedrze, zawiera liczne cenne pomniki, obrazy i rzeźby. Najwięcej jest ich w kaplicy św. Kazimierza, zbudowanej z polecenia króla Zygmunta III, a dokończonej przez Władysława IV. Na ołtarzu, pod trumną świętego, znajduje się niewielki obraz św. Kazimierza o trzech rękach, namalowany w roku 1520. Podanie mówi, że ręka zamalowywana przez malarza kilkakrotnie wydobywała się spod farby, co uznano za cud.

      Pozostałe kaplice posiadają zdecydowanie uboższy wystrój. I tak, kaplica św. Marii Magdaleny, zwana Biskupią oraz dawniej Januszewską, została ufundowana przez biskupa wileńskiego Jana, pochowanego tam w roku 1536. Pochowani tam są również inni biskupi wileńscy.

      W następnej kaplicy, św. Ignacego Loyoli, znajduje się kilka cennych dzieł sztuki oraz nagrobki: Jana Radziwiłła i Zofii Wiśniowieckiej. Kolejną kaplicę, św. Pawła, zwaną inaczej Montwidowską, przerobiono z dawnej kruchty. Obok niej znajduje się kaplica następna, Ukrzyżowanego Zbawiciela, zwana też Gasztołdowską, ponieważ została ufundowana przez Marcina Gasztołda, wojewodę trockiego. Na jej ścianach znajdują się dwa najstarsze i najcenniejsze nagrobki: biskupa Holszańskiego i Wojciecha Alberta Gasztołda – wielkiego kanclerza litewskiego. Ostatnia kaplica po prawej stronie katedry – św. Jana Nepomucena, zwana jest obecnie kaplicą Zesłańców, a dawniej Czarną lub Częstochowską.

      W lewej części świątyni, najbliżej chóru, znajduje się kaplica św. Władysława, zwana inaczej Woyniańska. Zbudowano ją na miejscu dawnej zakrystii kaplicy królewskiej. Obok kaplica Niepokalanego Poczęcia NMP, zwana często Królewską, ufundowana przez króla Kazimierza Jagiellończyka. Kolejna kaplica, NMP, nazywana Kieżgajłłowską, ufundowana w roku 1436 przez Michała Kieżgajłłę – wojewodę wileńskiego. I dwie następne: kaplica św. Piotra, w której pochowano kapelana Legionów Polskich biskupa Władysława Bandurskiego, i kaplica Grobu Pańskiego, otwierana tylko w Wielki Piątek i Wielką Sobotę.

      Obok katedry stoi 57 metrowa wieża dzwonnicza, zbudowana w XVII wieku, z 18 różnej wielkości dzwonami.

      Tekst i zdjęcia

Leszek Wątróbski