10 lutego mija kolejna rocznica wywózek ludności polskiej na Syberię jaką rozpoczął okupant sowiecki w 1940 r.  Wśród nas tutaj, na emigracji, żyło bardzo wiele ludzi, którzy przeszli drogę z Syberii,   świadkowie tamtych strasznych czasów; czasów, o których pamięć nie powinna zgasnąć w żadnym pokoleniu Polaków. Prawda o tamtych czasach musi być cały czas opowiadana między innymi po to aby inni nie narzucali nam swoich kłamstw.

        - Przedstawiamy poniżej fragment wspomnień znanych w naszym polonijnym środowisku państwa Stanisława i Anieli Lasek. Wspomnienia te zostały pięknie wydane przez Fundację imienia Władysława Reymonta. Jest to wstrząsający opis tułaczki przez Syberię, Kazachstan, Uzbekistan i Afrykę zatytułowany „Wygnańcy”, 

        - Harmonia życia wsi Dmytrów i naszych kolonii nigdy nie była zakłócana. Razem chodziliśmy do jednej szkoły, religii uczyli katoliccy księża i prawosławni popi, a jeśli któryś nie mógł być na lekcji, to dzieci z połączonych klas uczyły się religii pod opieką księdza albo popa. Zdawało się że wszyscy dbają o to, aby dobrze gospodarować i zbierać plony pracy rąk. Pomagano sobie wzajemnie przy pracach w polu, w czasie żniw, sianokosów czy wykopkach ziemniaków. 

        Ten spokojny tryb życia został zakłócony wybuchem II wojny światowej. Najazd Niemców na Polskę – 1 września 1939 r., a następnie Rosji sowieckiej i ich okupacja była początkiem tragedii kolonistów, osadników, nauczycieli, leśniczych, żandarmerii oraz inteligencji polskiej zamieszkującej Wschodnią Małopolskę, okupowaną przez bolszewików. 

        Będąc małym chłopcem zawsze zastanawiałem się dlaczego mój dziadek latem chodzi w grubych podkoszulkach i kalesonach, dlaczego nigdy go nie widziałem w koszulce z krótkim rękawem. Któregoś razu postanowiłem zapytać, ale usłyszałem tylko zdawkową odpowiedź – bo mi jest zimno. 

        Jakoś dziwne mi się to wydawało, że tylko mój dziadek latem tak się ubiera, postanowiłem dalej pytać, aby moją ciekawość zaspokoić. Mój tata opowiadał, że dziadek dużo przeżył, że był w czasie wojny w obozach, ale jak chcę dowiedzieć coś więcej, to będzie najlepiej jak sam go zapytam, tak właśnie zrobiłem. Wtedy dziadek się otworzył i zaczął opowiadać mi swoją historię…

        Przed wojną był organistą, uczył religii i pracował na poczcie. W czerwcu 1939 roku urodził mu się syn – mój tata. Później wybuchła wojna, dziadek dalej kontynuował swoją pracę, ale już tylko jako organista. Z tej właśnie racji dziadek wypisywał metryki urodzenia, akty zgonu i tym podobne. Wielu młodych ludzi wstąpiło do partyzantki, byli poszukiwani przez Niemców. dziadek starał się pomagać w miarę możliwości wypisywał i wprowadzał do ksiąg kościelnych lewe akty zgonu, tak aby Niemcy przestali gnębić rodziny i zaprzestali poszukiwań. Któregoś razu Niemcy złapali grupę partyzantów w której, jak się okazało, było już kilku już wcześniej „uśmierconych”. Podejrzenie padło na organistę, został aresztowany i wywieziony do aresztu do Działdowa. 

       Szanowni Państwo, kontynuujemy nasz cykl ujawniania materiałów rezydentury wywiadu PRL w Kanadzie. Część z nich pochodzi z 

niedawno odtajnionego zbioru zastrzeżonego. Materiały te są pozyskiwane w ramach prowadzonego przez nasz tygodnik programu badawczego w IPN „Polonia i jej korzenie”. Zachowano oryginalną pisownię.

(od red. – notatka odręczna)

– 8.) PION-„O”

        Rezydentura realizowała na rzecz Pionu następujące przedsięwzięcia i działania operacyjne:

        – „KWENT” – Opracowanie kompleksowej dokumentacji operacyjnej (zawierającej BPM: trasy sprawdzeniowe, kontrobserwacja) i 2-krotne – udane wykonanie złożonego przedsięwzięcia operacyjnego z przejęciem dużej ilości materiałów o charakterze wywiadowczym.

        – „TUKA” – Przygotowanie kompleksowej dokumentacji operacyjnej do realizacji przedsięwzięcia operac. zawierającej: BPM, trasy sprawdzeniowe, miejsca spotkań i kontrobserwacji), oraz 2-krotne podjęcie próby realizacji przedsięwzięcia – wg szczegółowych dyspozycji Pionu.

        – „BELLON” – Przygotowanie koncepcji i szczegółowego planu realizacji przedsięwzięcia – które zostało wykonane na terenie CALGARY (odległość około 5 tys. km od siedziby Rezydentury).

 – Niezależnie od powyższego Rezydentura przekazała do Wydziału szczegółowe charakterystyki i dane personalne fig. – które stanowiły podstawę do założenia następujących spraw operacyjnych: „CELNIK”, „MIKO”, „OZGA” i „GUSTAW” (od tego ostatniego oficer prowadzący uzyskał szereg ciekawych materiałów ze specjalistycznych konferencji naukowych – które przesłaliśmy do Pionu).

        – Oprócz wyszczególnionych wyżej spraw – prowadzonych w kategoriach R.O. – przekazaliśmy do Pionu dane personalne i wstępne charakterystyki następujących osób (kwalifikujących się do bliższego operacyjnego zainteresowania: A. BONIECKI, C. SŁABY, E.G. SADOWSKI, R. ZIOŁO, E. BARRY, I. OLESZKIEWICZ, A. WOJDAN i A. SŁOWAKIEWICZ.

        – Na bieżąco realizowane były szczegółowe dyspozycje otrzymywane z Pionu – w zakresie operacyjnym i ustaleniowo-zabezpieczeniowym m.inn. dot. (...)

– 9.) PION-„P”

(...)

        – B.) „INTER” – systematyczne prowadzenie nasłuchów – zgodnie ze szczegółowymi dyspozycjami otrzymywanymi z Pionu. Pisemne meldunki z wykorzystania tego zadania były na bieżąco przekazywane do Centrali.

        – 2.) W okresie sprawozdawczym przesłaliśmy do Pionu szereg użytecznych (jak wynika z Waszych ocen), materiałów dot. problematyki pozostające w zainteresowaniu pionu, w tym katalogi, opracowania, prospekty, a także konkretne przedmioty (zakupione bądź uzyskane z pozycji Rezydentury).

        – Jednocześnie systematycznie prowadziliśmy rozpoznanie tutejszego rynku pod kątem potrzeb Wydziału, oraz uczestniczyliśmy w wystawach specjalistycznych – przekazując ciekawsze materiały publicystyczne nt. nowoczesnych rozwiązań technicznych – zgodnie z aktualnymi potrzebami Pionu (np. sprawa „FISCHA”).

        – Ponadto przesyłaliśmy do Wydziału dane personalne i wstępne charakterystyki osób – potencjalnych kandydatów do operacyjnego opracowania np. R. CHODYNIECKI – zatrudniony w „BELL CANADA”.

        – 3.) Rezydentura na bieżąco realizowała szczegółowe dyspozycje Pionu – np. ustalenia dot. firmy – „SCINTEX”. Harmonijnie przebiegała współpraca w zakresie zabezpieczenia poczty operacyjnej i potrzeb technicznych (W.T.O.) Rezydentury.

– 10. ) PION-„R”

        Realizując postawione zadania w zakresie problematyki Pionu, Rezydentura koncentrowała swoje wysiłki zwłaszcza na rozpracowywaniu głównego obiektu krypt. „JASKINIA”. Szczegółowy plan działania w tej sprawie (z wykorzystaniem źródeł innych pionów Centrali) przedstawiliśmy oddzielnie.

        – W efekcie podjętych przez nas działań operacyjnych założono sprawy: „PAM” (źródło ciekawych informacji politycznych z bliską perspektywą na Kontakt Informacyjny), „BERT”, „KOT”, nawiązano kontakt z RENIER NIJSKENS (po wyjeździe wym. z Kanady istnieje perspektywa dalszej jego kontynuacji).

        – Rezydentura przekazała również szereg kandydatów do opracowania operacyjnego np. J. KARSKI, J. JAKIMOWICZ, A. GURYN, W. ZAWADZIŃSKI, B. PIETRULEWICZ, A. MANTERYS, P. RUDNICKI, J. ZDŻARSKI, H. JAZŁOWIECKA,  KS. H. PIEPRZYCKI, KS. J. KIKIELA, KS. A. KAZIMIERSKI, KS. A. MENDRELA, KS. K. JASIŃSKI i inni.

        – Niezależnie od powyższego realizowano zgodnie z dyspozycjami Pionu szereg czynności ustaleniowo-sprawdzeniowych i zabezpieczających dot. „RIVET”, „POLAR”, „FRAT”, „MICHAŁ”, „GŁUCHY”, I. FEDORCZYK. Dokonano również szczegółowych ustaleń odnośnie „ST. PAUL UNIVERSITY” w OTTAWIE, oraz podjęto zabiegi w kierunku rozpoznania tzw. „GRUPY-78” – ALTERNATIVE DEFENCE PROJECT.

        – Rezydentura systematycznie przekazywała do Pionu materiały o dokumenty dot. problematyki pozostającej w zainteresowaniu Wydziału np. tekst nowej kanadyjskiej dyrektywy obronnej tzn. „WHITE PAPERS”, preliminarz budżetowy Dept. Obrony Kanady, oraz ciekawsze opracowania analityczne i studyjne czy artykuły prasowe i inne publikacje specjalistyczne.

        – Duże znaczenie przywiązywaliśmy do tematyki watykańskiej i problematyki stosunków Państwo-Kościół w Polsce. W tym zakresie obok informacji operacyjnych zapewniliśmy szeroki dopływ informacji na temat wizyt: prymasa J. GLEMPA w Kanadzie (październik 1986R.) i papieża JANA PAWŁA II w Polsce (1987R.).

        – W okresie sprawozdawczym przekazaliśmy również do Pionu – celem wykorzystania operacyjnego – analityczną notatkę nt. aktualnego stanu duszpasterstwa polonijnego w Kanadzie wraz z wykazem polskich księży rzymsko-katolickich w tym kraju.

        – Rezydentura systematycznie kierowała do wiadomości Pionu ciekawsze informacje uzyskane od źródeł innych pionów Centrali, a dotyczących problematyki Pionu.

– 11.) PION-„T”

        W okresie sprawozdawczym Rezydentura przygotowała (zgodnie z instrukcją) i zrealizowała według dyspozycji Pionu – przedsięwzięcie specjalne krypt. – „PODPORA”.

        – Jednocześnie kontynuowaliśmy przekazywanie do Wydziału ciekawszych materiałów publicystycznych – m.in. z prasy emigracyjnej – stanowiących potencjalny materiał do działań inspiracyjnych i dezinformacyjnych – np. dot. Z. PRZETAKIEWICZA, czy odnośnie toczącej się polemiki prasowej, w którą zaangażowani byli znani z antykrajowej działalności – A. PRUSZYŃSKI, E. ZYMAN i konserwatywny poseł federalny ukraińskiego pochodzenia – A. WITER – z jednej strony i bardziej umiarkowany redaktor „ZWIąZKOWCA” – JACEK BORZĘCKI (ostatnio wrócił na stałe do kraju) – z drugiej.

        – Przesłano ponadto do kraju:

        – Tekst opublikowanego w „ZWIąZKOWCU” (NR 25 z 87-03-26) artykułu dot. problematyki dezinformacji pt. – „FAŁSZYWKI”.

        – Komplet dokumentacji prasowej odnośnie polemiki w prasie kanadyjskiej, którą wywołał artykuł MORRIS-KWAŚNIEWSKIEGO nt. wypadków kieleckich z 1946 R.

        – Pełną dokumentację personalną ANDRZEJA KOBOSA – autora wyjątkowo napastliwych artykułów antykrajowych – publikowanych w prasie emigracyjnej – wraz z treścią jego artykułu pt. „NAUKI MAJOWE” – oraz sugestią podjęcia działań w celu neutralizacji A.K.

        – Niezależnie od powyższego regularnie wskazywaliśmy na niektóre aspekty spraw prowadzonych przez inne piony Centrali – kwalifikujące się do wykorzystania w ramach realizacji zadań Waszego pionu.

        Ponadto Rezydentura systematycznie realizowała doraźne dyspozycje Pionu – w tym np. dot. ustaleń w sprawie identyfikacji typów stosowanych w KANADZIE maszyn do pisania firmy ABM.

– 12.) PION-„U”

        Rezydentura realizowała na odcinku Pionu zadania wynikające ze szczegółowego planu pracy; a w szczególności następujące przedsięwzięcia i sprawy operacyjne:

        1) „USKOK” – sprawa z naprowadzenia Rezydentury. Przeprowadzono z fig. kilka spotkań operacyjnych – połączonych z realizacją BPM – zgodnie z opracowanymi przez Rezydenturę i zatwierdzonymi przez Centralę – kilkoma zestawami kompleksowej dokumentacji operacyjnej. Sprawa agenturalna – rokująca poważne perspektywy.

        2) „KORDIAN” – wartościowy kontakt – prowadzony z pozycji Centrali w kategorii agenturalnej. Na obecnym etapie Rezydentura realizuje w sprawie szczegółowe dyspozycje Pionu dot. kontroli operacyjnej fig. i zabezpieczenia wyjazdów „K” do kraju.

        3) „MEKKA” – zgodnie z instrukcjami Wydziału opracowano i przygotowano niezbędną dokumentację do przeprowadzenia przedsięwzięcia operacyjnego w sprawie na terenie TORONTO. O wynikach realizacji przedsięwzięcia informowaliśmy na bieżąco (2-krotne próby).

        4) Niezależnie od powyższego Rezydentura:

        – Wytypowała i przekazała do Pionu dane personalne i bliższe charakterystyki szeregu figurantów – stanowiące podstawę do założenia następujących spraw: „RENETA”, „ROMET”, oraz opracowała dla potrzeb Pionu kompletną dokumentację (zawierającą: BPM, /.../ trasa sprawdzeniowa, system kontrobserwacji) do realizacji przedsięwzięć operacyjnych na terenie TORONTO.

        – Zabezpieczała oraz dokonywała szczegółowych zabiegów operacyjnych – w tym wypracowania płaszczyzny kontaktu z pozycji oficjalnej) oraz ustaleń – zgodnie z instrukcjami Centrali fig. następujących spraw: „SYLWESTER”, „UGOŁ”, „SYNEK”, „AMAL”, „IKAR”, „PRENDER”, „SART”, Z. WROŃski, J. ROGIŃSKI, J. RYBKA, J. GINTOWT-DZIEWIAŁTOWSKI, J. ULAK i E. IGRAS.

        – Zgodnie z instrukcją nawiązaliśmy kontakt z K.O. „BORJA”. Spotkania z „B” odbywają się systematycznie i przynoszą wymierne efekty operacyjne i informacyjne (m.inn. dot. inżynierii materiałowej).

        5) Uwzględniając tematykę zainteresowań Pionu, Rezydentura przesyłała systematycznie do Wydziału publikacje i wydawnictwa naukowe oraz materiały m.inn. ze specjalistycznych konferencji naukowych dot. obiektów i problematyki pozostającej w zainteresowaniu Naszego Pionu.

– 13.) INNE PIONY CENTRALI:

        Rezydentura na bieżąco i zgodnie z obowiązującymi przepisami realizowała zadania dla innych pionów Centrali w tym zwłaszcza dot. spraw kadrowo-organizacyjnych (PION-„W”), oraz finansowych i zabezpieczenia łączności (PION-„F” i SEKCJA SZYFRóW). 

III. KONKLUZJE:

        – 1.) Reasumując uważam że Rezydentura kanadyjska dokonała w minionym okresie znaczącego – na miarę swoich możliwości wysiłku w pracy operacyjno-informacyjnej – co stworzyło solidną „bazę” i niezłą „infrastrukturę” operacyjną na tym terenie, a na niektórych odcinkach przyniosło już wymierne rezultaty w postaci efektywnych źródeł informacji.

        – Stało się to możliwe w efekcie zaangażowanej postawy i rzetelnej pracy całego zespołu i rzetelnej pracy całego zespołu Rezydentury.

        – 2.) Niezależnie od powyższego można pokusić się o sformułowanie kilku wniosków zarówno natury ogólnej jak i bardziej szczegółowej:

        – W rezultacie kurczenia się naszych możliwości prowadzenia tzw. wywiadu „głębokiego” z terenu USA należy zakładać że ciężar pracy operacyjnej na tym kierunku (takie tendencje są zauważalne u PR), będzie się przesuwał na terytorium Kanady.

        – Na podstawie moich ponad 8-letnich doświadczeń i obserwacji dokonanych w pracy operacyjnej na kontynencie północno-amerykańskim (USA i KANADA), uważam że można i miało zaostrzenie i tutaj rezimu kontrwywiadowczego, należy prowadzić ofensywne działania operacyjne – ukierunkowanego na USA z terenu Kanady – gdzie istnieją potencjalnie duże możliwości w tej materii.

        – Przyjmując taką koncepcję działania w sensie strategicznym – należałoby kontynuować wysiłki i niezbędne działania praktyczne ukierunkowane na stworzenie odpowiedniej struktury kadrowej oraz bazy operacyjno-technicznej – koniecznej do rozwinięcia efektywnej pracy wywiadowczej w tym kraju.

        – 3.) Z 4-letniej perspektywy kierowania pracą operacyjną na terenie Kanady nasuwają się pewne wnioski praktyczne:

        – Po utworzeniu etatu naszego oficera w K.G. w TORONTO i zapewne uruchomieniu łączności szyfrowej w relacji zwrotnej OTTAWA – TORONTO – niewątpliwie zwiększy się operatywność pracy Rezydentury na tym ważnym z punktu widzenia naszych zadań terenie.

        Tym niemniej koniecznym jest w obecnym układzie organizacyjnym (jedna silna Rezydentura kanadyjska z siedzibą rezydenta w OTTAWIE), wyposażenie Rezydentury i 2 – 3 kontenery zapewniające bezpieczny transfer materiałów operacyjnych w relacjach OTTAWA – MONTREAL i OTTAWA – TORONTO.

        – Drugi postulat to narastająca potrzeba uplasowania kadrowego oficera w BRH w MONTREALU – głównie z uwagi na rosnącą rangę problematyki ekonomiczno-gospodarczej w naszej pracy i jej pierwszoplanowe znaczenie dla interesów czy wręcz racji stanu naszego państwa. Do rozważenia w tym względzie przedkładam propozycję (o ile niemożliwe uzyskanie etatu w BRH) przemieszczenie tam jednego z oficerów – uplasowanych w KG w MONTREALU – np. przy okazji zaplanowanej na przyszły rok rotacji.

20/08/1988 R.

„WISAN”

        Szanowni Państwo, kontynuujemy nasz cykl ujawniania materiałów rezydentury wywiadu PRL w Kanadzie. Część z nich pochodzi z niedawno odtajnionego zbioru zastrzeżonego. Materiały te są pozyskiwane w ramach prowadzonego przez nasz tygodnik programu badawczego w IPN „Polonia i jej korzenie”. Zachowano oryginalną pisownię.

(od red. – notatka odręczna)

– 3.) PION-„E”

        Działania Rezydentury na kierunku problematyki będącej w zainteresowaniu Pionu koncentrowały się na realizacji zakładanych w planie pracy celów – przy uwzględnieniu zmieniającej się sytuacji społeczno-politycznej w kraju i związanym z tym przewartościowaniem priorytetów operacyjno-informacyjnych.

        W swych działaniach zmierzaliśmy do rozwinięcia w wymiarze operacyjnym i optymalnego zdyskontowania w aspekcie informacyjnym posiadanych już spraw i naprowadzeń operacyjnych – przy równoczesnym dążeniu do pozyskania nowych źródeł (bądź wypracowania sprzyjających ku temu warunków operacyjnych), tkwiących w obiektach rozpracowywanych przez Pion. 

 – Cele powyższe realizowano aktywnie korzystając z tzw. bezosobowych źródeł informacji przy równoległej intensyfikacji pracy z posiadaną siecią kontaktów do których należy zaliczyć fig. następujących spraw: „DORA”, „DEMA”, „TREN”, „PENS” (obiekt „TUBKA”), „LIPTON”, „ŻETON” i „RETURN”.

        – Przesyłaliśmy także na bieżąco materiały publicystyczne – mające wartość operacyjną dot. fig. spraw: „CHROM”, „APIS”, „OPAL”, „AMBOL”, „SITAK”, „AMIL” czy „DYGNITARZ”.

        – Regularnie przekazywano do Pionu pisma emigracyjne „CZAS”, „ECHO TYGODNIA” oraz inne interesujące publikacje z prasy emigracyjnej – głównie artykuły.

        Zgodnie z potrzebami Pionu, Rezydentura przekazała kilka spraw z sugestią ich propagandowego bądź inspiracyjnego wykorzystania (ZDZISŁAW MARCISZEWSKI, ADAM GOŁĘBIOWSKI).

        – Jako stałe zadanie traktowaliśmy śledzenie na tutejszym         terenie działalności wrogich organizacji emigracyjnych – zwłaszcza prosolidarnościowych (zrzeszonych w CSSO), oraz usytuowanego w TORONTO – północnoamerykańskiego Biura „Solidarności Walczącej” – na którego czele stoi ZBIGNIEW BEŁZ. Centrala otrzymywała w tej dziedzinie systematyczną informację depeszową, a także w postaci syntetycznych notatek informacyjnych, czy nawet naprowadzeń operacyjnych – np. sprawa TOMASZA CZAPUTOWICZA.

        – Znaczną uwagę przywiązywaliśmy także do działalności kanadyjskich oddziałów „MóZGU”, „AMONU”, oraz aktywności na tym terenie przedst. „AGONII” czy „SZERSZENI” – np. informacja dot. b. pracownika „SZ” – FRED HOWARD EIDLIN.

        – Na bieżąco informowaliśmy Pion odnośnie kanadyjskich ocen rozwoju sytuacji wewnętrznej w KS-ach ze szczególnym uwzględnieniem problematyki chińskiej.

        – Z uwagi na specyficzny charakter problematyki żydowskiej (syjonistycznej) – ze względu na rocznicowe obchody powstania w GETTCIE WARSZAWSKIM – problematyka ta absorbowała – zwłaszcza w br. działalność informacyjną Rezydentury – a przekazane w tym zakresie przez nas informacje – uzyskały wysoką ocenę pionu informacyjnego Centrali.

        Niezależnie od tego przekazywaliśmy także do Pionu informacje o charakterze operacyjnym np. dot. przyjazdów do kraju RUTH WISSE (znana dziennikarka) czy VICTOR GOLDBLOOM (czołowy działacz organizacji żydowskich). Informacje te były ilustrowane przesłanymi publikacjami oficjalnymi i półoficjalnymi.

        – W okresie sprawozdawczym przekazano do Wydziału bliższe dane personalne i charakterystyki kandydatów do operacyjnego zainteresowania (stypendyści działacze organizacji emigracyjnych, naukowcy itp.)

        – Rezydentura realizowała również na bieżąco zlecone przez Pion zadania zarówno natury operacyjno-ustaleniowej (np. obsługa spotkań kontrolnych dot. „WINCZO”) jak i w zakresie informacyjnym.

– 4.) PION-„G”

        Rezydentura realizowała na rzecz Pionu zadania wynikające z założonego planu działania – mając na uwadze ich priorytetowe znaczenie dla potrzeb gospodarki i państwa.

        Znalazło to wyraz w postaci:

        – Systematycznego przekazywania informacji i notatek analitycznych dot. problematyki Pionu (uwzględniając również źródła innych pionów Centrali) zarówno w wymianie stosunków bilateralnych jak i w szerszej skali.

        – Bieżącego dostarczania materiałów i opracowań naukowych – w tym analiz ekonomicznych czołowych banków i instytucji finansowych kraju urzędowania.

        – Optymalnego wykorzystania pozostających w kontakcie Rezydentury kontaktów operacyjnych np. K.O. „DENEL” – zarówno w aspekcie informacyjnym jak i na płaszczyźnie operacyjnej (typowanie interesujących osób do dalszego opracowania – np. pracownicy Konsulatu Gen. USA w MONTREALU – T. MEARS i G.S. BASEK, czy JERZY CZARTORYSKI – działacz KPK).

        – Samodzielnego opracowywania z pozycji Rezydentury nowych źródeł informacji np.: sprawy „RYDZ”, „KIMI”, „CORSO”, „SPECTRUM” i „DRYF” – z których znaczna część już obecnie przynosi wymierne efekty informacyjne i rokuje bliskie perspektywy („RYDZ”, „KIMI”), przekwalifikowania do wyższych kategorii operacyjnych.

        – Niezależnie od powyższego Rezydentura realizowała na bieżąco szczegółowe dyspozycje Pionu w zakresie zabezpieczeniowo-ustaleniowym np. w sprawach: „ALAINE”, „SKARBEK”, „ARAX”, „HONDA” itp.

        – Przekazaliśmy również do Pionu szereg charakterystyk i danych personalnych osób potencjalnie (z racji uplasowania) interesujących dla PIONU np. – pracownicy kanadyjskiego EDC. – A. COLES, I. DVORAK, M. SCHUMACHER czy Y. FORTIN z MIN. FINANSóW, EWA MARIA GRUCA z pionu analiz ekonomicznych kanadyjskiego MSZ i M.L. MANN z „THE I.D. MOORE COMPANY”.

– 5.) PION-„H”

        Zgodnie z przedłożonym planem pracy, korygowanym bieżącymi dyspozycjami Pionu, Rezydentura niezależnie od informacji uzyskiwanych ze źródeł usytuowanych w poszczególnych pionach operacyjnych – przekazywała informacje depeszowe i inne materiały dot. istotnych problemów międzynarodowych i wewnętrznych Kanady – ze szczególnym uwzględnieniem ich znaczenia dla Polski i innych K.S. (ilustrowane ciekawszymi publikacjami oficjalnymi).

        – Duże znaczenie przywiązywaliśmy do zapewnienia dopływu wyprzedzających informacji pochodzących z tutejszych środowisk opiniotwórczych i rządowych dot. ocen sytuacji wewnętrznej oraz innych wydarzeń (inicjatywy polityczne, ważne wizyty państwowe) o zasadniczym znaczeniu dla interesów politycznych, gospodarczych i obronnych Polski oraz wspólnoty państw socjalistycznych (w tym odnośnie zagrożenia nagłym atakiem jądrowym).

        – Rezydentura na miarę swoich możliwości starała się realizować bieżące dyspozycje Pionu, zarówno w wymiarze krajowym, jak i międzynarodowym. Systematycznie przekazywaliśmy do Wydziału liczne opracowania, analizy i publikacje tak o charakterze oficjalnym jak i mające poufny bądź półoficjalny obieg (w tym z konferencji naukowych) – dot. problematyki politycznej-ekonomicznej czy technologicznej (naukowo-technicznej). Odnosi się to również do materiałów przesyłanych głównie dla potrzeb zespołu sytuacji wywiadowczej Pionu – które zawierały: wykazy członków korpusu dyplomatycznego i konsularnego oraz dziennikarzy akredytowanych w Kanadzie, mapy i książki telefoniczne głównych miast kanadyjskich a także inne publikacje i materiały użyteczne do celów dokumentacyjnych i analityczno-studyjnych Centrali.

        Niezależnie od powyższego Rezydentura na bieżąco przekazywała do Pionu wszelkie informacje dot. sytuacji kontrwywiadowczej w Kanadzie a także kanadyjskich służb specjalnych.

– 6.) PION-„K”

        Praca Rezydentury na b. ważnym odcinku problematyki tego Pionu koncentrowała się na działaniach zmierzających do maksymalnego rozpoznania obiektów: „SZWADRON”; „ODDZIAŁ” i innych związanych z nimi instytucji, oraz optymalnego zabezpieczenia kontrwywiadowczego naszych placówek funkcjonujących na terenie Kanady. Znajdowały to praktyczny wyraz w postaci:

        – Systematycznego przekazywania okresowych – kompleksowych opracowań; szczegółowych notatek i informacji depeszowych (ilustrowanych materiałem publicystycznym) nt. sytuacji kontrwywiadowczej w Kanadzie oraz obiektów „SZWADRON”, „ODDZIAŁ” czy SIRC – a także osób z nimi związanych.

        – W sumie przekazaliśmy w okresie sprawozdawczym kilkadziesiąt tego rodzaju informacji – z których znaczna część została wykorzystana informacyjnie (oceny pionu „H”), a niektóre posłużyły nawet do opracowania samodzielnych informacji.

        – Wyprzedzającego informowania o powstających zagrożeniach kontrwywiadowczych – zarówno o charakterze ogólnym (np. na tle prowokacji KSS związanej ze sprawą R. PASZKOWSKIEGO na początku br. czy sytuacji powstałej w efekcie ekspulscji dyplomatów radzieckich z czerwca br.); jak i w mniejszego skali – czego wyrazem były prowokacje i działania operacyjne podejmowane przez kanadyjskie służby tajne wobec poszczególnych pracowników naszych placówek (np. sprawa szyfranta Ambasady w OTTAWIE – ps. „CEZARY” – z lutego 1987 R.), i obywateli polskich przebywających w tym kraju.

        – Zgodnie z potrzebami Pionu przekazywaliśmy systematycznie (1 raz w roku) zaktualizowane wykazy pracowników wszystkich naszych placówek w Kanadzie (zawierające ich podstawowe dane).

        – intensyfikacji wysiłków całego zespołu Rezydentury w kierunku wypracowania warunków do pozyskania nowych źródeł informacji oraz aktywizacji całej sieci – będących na kontakcie Rezydentury jednostek Pionu (zwłaszcza K.O.) do optymalnej realizacji postawionych zadań.

        – W efekcie uzyskaliśmy: przekwalifikowanie do kategorii Kontaktu Informacyjnego sprawy krypt. „GAY”, pozyskanie do współpracy w charakterze K.O. (z pozycji Rezydentury) fig. sprawy o krypt. „HALER”, znaczne zaawansowanie współpracy z „EAST” (przynosi ciekawe efekty informacyjne), dalszy postęp operacyjny w sprawach „ASKO” i „SOBOL” (obie rokują perspektywy na udany werbunek) oraz opracowanie kilku interesujących naprowadzeń w zakresie problematyki pozostającej w zainteresowaniu Pionu – tj. „BERN”, „ZAN”, „HOOD”, „VERS”; oraz dot. M. MORAWSKI, K. GABREK, T. WINTER, I. SIDOROWICZ, E. EDMONDS i CH. PROSZOWSKI.

        – Rezydentura zabezpieczała ponadto szereg spraw prowadzonych z pozycji Centrali – często przy naszym aktywnym udziale. Wymienić tu należy sprawy „AMARO”, „SANDRA”, „MALUCH”, „DAN”, „ASTE”, „SEL”, „RAN”, „CAMO”, „UNCJO”, „OXEN”, „KOSM”.

        –  W okresie sprawozdawczym odnotowaliśmy znaczący wzrost aktywizacji pracy operacyjnej i informacyjnej większości z pozostających na kontakcie Rezydentury K.O. – w rezultacie przyniosło to szereg wartościowych i użytecznych informacji – zwłaszcza natury operacyjnej. W okresie który obejmuje niniejsze sprawozdanie prowadziliśmy następujące K.O.: „LIVA”, „ION”, „MEST”, „ELS”, „BRES”, „FELYX”, „AKAN”, „ALB”, „NARO”, „SUN”, „MKES”, „IRVIN”, „AKYM”, „HACKETT”, „YORKTON”, „BORST”, „NALITA”, „EGEJ”, oraz w pewnym okresie –  „JASPER”.

        – Niezależnie od powyższego Rezydentura przekazała do Pionu szereg naprowadzeń i informacji operacyjnych w efekcie czego założono kilka spraw operacyjnych, w tym odnośnie pracowników ASS – sprawy krypt. „GATER”, „PEEL” i „DIB”.

        – Systematycznie realizowaliśmy zlecone przez Pion zadania natury ustaleniowej i zabezpieczenia operacyjne – aktualnie czynnych jest około 50 zabezpieczeń (część z nich posiada kryptonimy), dot. figurantów pozostających w zainteresowaniu Pionu np.: „LIVO”, „ELK”, „ED”, „GROŃ”, „RIDO”, „LECH”, „BAKALARZ”, „JOSEPHSON”, „MARDI”, „RODER”, „MERK” i inne.

        – Równolegle do bieżących ocen sytuacji kontrwywiadowczej, staraliśmy się zapewnić dla Wydziału regularną informację (wraz z odpowiednią dokumentacją) nt. kanadyjskiej polityki imigracyjnej, struktur organizacyjnych i funkcjonowania (w tym wyposażenia) tutejszych służb policyjnych i oddziałów antyterrorystycznych.

        – Regularnie przesyłaliśmy do Pionu aktualne wykazy dyplomatów i dziennikarzy – akredytowanych w Kanadzie, oraz bliższe dane personalne wraz z charakterystykami dyplomatów i dziennikarzy kanadyjskich wyjeżdżających na placówkę do WARSZAWY.

        – W ramach ogólnych ocen sytuacji wywiadowczej m. inn. opracowaliśmy dla potrzeb operacyjnych Wydziału szczegółowe charakterystyki – często wykorzystywanych w bieżącej pracy wywiadowczej – miast kanadyjskich (np. MONTREAL) – w aspekcie przydatności ich terenu (aktywa i pasywa) do przeprowadzania tam bardziej złożonych operacji i przedsięwzięć operacyjnych.

        – W mojej ocenie Rezydentura wniosła znaczący (relatywnie – do swoich możliwości) wkład do lepszego rozpoznania głównych obiektów – będących w zainteresowaniu Pionu i stworzyła niezłe podstawy „infrastruktury” operacyjnej – niezbędnej do rozwinięcia bardziej ofensywnych działań wywiadowczych na tym kierunku w Kanadzie.

– 7.) PION-„L”

        Rezydentura na bieżąco realizowała szczegółowe dyspozycje oraz kierunkowe zadania w zakresie problematyki Pionu, a w szczególności:

        – Przekazywaliśmy dokumenty personalne i wstępne charakterystyki kandydatów do ewent. wykorzystania dla potrzeb Wydziału m.inn. odnośnie: BISPING ALEKSANDER i ZDANOWICZ FRANCOIS.

        – Systematycznie informowaliśmy o zmianach zachodzących w kanadyjskich przepisach imigracyjnych (w tym projekt nowych ustaw w tej dziedzinie) i paszportowych (przekazaliśmy wzory nowych kanadyjskich paszportów i dokumentów podróży – przystosowanych do odczytu elektronicznego).

        – Jednocześnie przesyłaliśmy do Pionu ciekawsze materiały oficjalne i publicystyczne  np. nt. wykorzystywania Kanady (i paszportów tego kraju) jako teren pośredniego – na kierunku amerykańskim (docelowo USA), w działaniach operacyjnych wywiadów KS (zwłaszcza radzieckiego) – z pozycji „N”.

        – Inne informacje dotyczyły kanadyjsko-amerykańskiej współpracy władz granicznych – co znalazło praktyczny wyraz we wprowadzeniu nowych – bardziej rygorystycznych zasad kontroli przy przekraczaniu granicy między obu państwami.

– 8.) PION-„O”

        Rezydentura realizowała na rzecz Pionu następujące przedsięwzięcia i działania operacyjne:

        – „KWENT” – Opracowanie kompleksowej dokumentacji operacyjnej (zawierającej BPM: trasy sprawdzeniowe, kontrobserwacja) i 2-krotne – udane wykonanie złożonego przedsięwzięcia operacyjnego z przejęciem dużej ilości materiałów o charakterze wywiadowczym.

        – „TUKA” – Przygotowanie kompleksowej dokumentacji operacyjnej do realizacji przedsięwzięcia operac. zawierającej: BPM, trasy sprawdzeniowe, miejsca spotkań i kontrobserwacji), oraz 2-krotne podjęcie próby realizacji przedsięwzięcia – wg szczegółowych dyspozycji Pionu.

        – „BELLON” – Przygotowanie koncepcji i szczegółowego planu realizacji przedsięwzięcia – które zostało wykonane na terenie CALGARY (odległość około 5 tys. km od siedziby Rezydentury).

        – Niezależnie od powyższego Rezydentura przekazała do Wydziału szczegółowe charakterystyki i dane personalne fig. – które stanowiły podstawę do założenia następujących spraw operacyjnych: „CELNIK”, „MIKO”, „OZGA” i „GUSTAW” (od tego ostatniego oficer prowadzący uzyskał szereg ciekawych materiałów ze specjalistycznych konferencji naukowych – które przesłaliśmy do Pionu).

        – Oprócz wyszczególnionych wyżej spraw – prowadzonych w kategoriach R.O. – przekazaliśmy do Pionu dane personalne i wstępne charakterystyki następujących osób (kwalifikujących się do bliższego operacyjnego zainteresowania: A. BONIECKI, C. SŁABY, E.G. SADOWSKI, R. ZIOŁO, E. BARRY, I. OLESZKIEWICZ, A. WOJDAN i A. SŁOWAKIEWICZ.

        – Na bieżąco realizowane były szczegółowe dyspozycje otrzymywane z Pionu – w zakresie operacyjnym i ustaleniowo-zabezpieczeniowym m.inn. dot. (...)

– 9.) PION-„P”

(...)

        – B.) „INTER” – systematyczne prowadzenie nasłuchów – zgodnie ze szczegółowymi dyspozycjami otrzymywanymi z Pionu. Pisemne meldunki z wykorzystania tego zadania były na bieżąco przekazywane do Centrali.

        – 2.) W okresie sprawozdawczym przesłaliśmy do Pionu szereg użytecznych (jak wynika z Waszych ocen), materiałów dot. problematyki pozostające w zainteresowaniu pionu, w tym katalogi, opracowania, prospekty, a także konkretne przedmioty (zakupione bądź uzyskane z pozycji Rezydentury).

        – Jednocześnie systematycznie prowadziliśmy rozpoznanie tutejszego rynku pod kątem potrzeb Wydziału, oraz uczestniczyliśmy w wystawach specjalistycznych – przekazując ciekawsze materiały publicystyczne nt. nowoczesnych rozwiązań technicznych – zgodnie z aktualnymi potrzebami Pionu (np. sprawa „FISCHA”).

        – Ponadto przesyłaliśmy do Wydziału dane personalne i wstępne charakterystyki osób – potencjalnych kandydatów do operacyjnego opracowania np. R. CHODYNIECKI – zatrudniony w „BELL CANADA”.

        – 3.) Rezydentura na bieżąco realizowała szczegółowe dyspozycje Pionu – np. ustalenia dot. firmy – „SCINTEX”. Harmonijnie przebiegała współpraca w zakresie zabezpieczenia poczty operacyjnej i potrzeb technicznych (W.T.O.) Rezydentury.

– 10. ) PION-„R”

        Realizując postawione zadania w zakresie problematyki Pionu, Rezydentura koncentrowała swoje wysiłki zwłaszcza na rozpracowywaniu głównego obiektu krypt. „JASKINIA”. Szczegółowy plan działania w tej sprawie (z wykorzystaniem źródeł innych pionów Centrali) przedstawiliśmy oddzielnie.

        – W efekcie podjętych przez nas działań operacyjnych założono sprawy: „PAM” (źródło ciekawych informacji politycznych z bliską perspektywą na Kontakt Informacyjny), „BERT”, „KOT”, nawiązano kontakt z RENIER NIJSKENS (po wyjeździe wym. z Kanady istnieje perspektywa dalszej jego kontynuacji).

        – Rezydentura przekazała również szereg kandydatów do opracowania operacyjnego np. J. KARSKI, J. JAKIMOWICZ, A. GURYN, W. ZAWADZIŃSKI, B. PIETRULEWICZ, A. MANTERYS, P. RUDNICKI, J. ZDŻARSKI, H. JAZŁOWIECKA,  KS. H. PIEPRZYCKI, KS. J. KIKIELA, KS. A. KAZIMIERSKI, KS. A. MENDRELA, KS. K. JASIŃSKI i inni.

        – Niezależnie od powyższego realizowano zgodnie z dyspozycjami Pionu szereg czynności ustaleniowo-sprawdzeniowych i zabezpieczających dot. „RIVET”, „POLAR”, „FRAT”, „MICHAŁ”, „GŁUCHY”, I. FEDORCZYK. Dokonano również szczegółowych ustaleń odnośnie „ST. PAUL UNIVERSITY” w OTTAWIE, oraz podjęto zabiegi w kierunku rozpoznania tzw. „GRUPY-78” – ALTERNATIVE DEFENCE PROJECT.

        – Rezydentura systematycznie przekazywała do Pionu materiały o dokumenty dot. problematyki pozostającej w zainteresowaniu Wydziału np. tekst nowej kanadyjskiej dyrektywy obronnej tzn. „WHITE PAPERS”, preliminarz budżetowy Dept. Obrony Kanady, oraz ciekawsze opracowania analityczne i studyjne czy artykuły prasowe i inne publikacje specjalistyczne.

        – Duże znaczenie przywiązywaliśmy do tematyki watykańskiej i problematyki stosunków Państwo-Kościół w Polsce. W tym zakresie obok informacji operacyjnych zapewniliśmy szeroki dopływ informacji na temat wizyt: prymasa J. GLEMPA w Kanadzie (październik 1986R.) i papieża JANA PAWŁA II w Polsce (1987R.).

        – W okresie sprawozdawczym przekazaliśmy również do Pionu – celem wykorzystania operacyjnego – analityczną notatkę nt. aktualnego stanu duszpasterstwa polonijnego w Kanadzie wraz z wykazem polskich księży rzymsko-katolickich w tym kraju.

        – Rezydentura systematycznie kierowała do wiadomości Pionu ciekawsze informacje uzyskane od źródeł innych pionów Centrali, a dotyczących problematyki Pionu.

Ciąg dalszy w następnym numerze

        Szanowni Państwo, kontynuujemy nasz cykl ujawniania materiałów rezydentury wywiadu PRL w Kanadzie. Część z nich pochodzi z niedawno odtajnionego zbioru zastrzeżonego. Materiały te są pozyskiwane w ramach prowadzonego przez nasz tygodnik programu badawczego w IPN „Polonia i jej korzenie”. Zachowano oryginalną pisownię.

(od red. – notatka odręczna)

Tajne spec. znacz.

Egz. pojedynczy

SPRAWOZDANIE Z PRACY OPERACYJNO-INFORMACYJNEJ REZYDENTURY KANADYJSKIEJ (OTTAWA) ZA OKRES OD SIERPNIA 1986 R. DO SIERPNIA 1988 R.

        I.) W swej działalności operacyjno-informacyjnej w wym. okresie Rezydentura koncentrowała swoje wysiłki na optymalnej realizacji nakreślonego uprzednio kierunkowego planu pracy – korelowanego na bieżąco przez rozwój sytuacji polityczno-kontrwywiadowczej kraju urzędowania oraz dyspozycje Centrali – wynikające z aktualnych priorytetów polityczno-gospodarczych kraju.

 Efekty pracy Rezydentury determinowały w głównej mierze dwa zasadnicze czynniki:

        – A.) Ogólna sytuacja społeczno-polityczna i kontrwywiadowcza w kanadzie – w latach 1986-1988.

        – B.) Przydzielone siły kadrowe i środki techniczne w ich praktycznym kształcie organizacyjno-funkcjonalnym – wraz z całą „infrastrukturą_ operacyjną Rezydentury.

        – Ad A.) W okresie sprawozdawczym rządy w KANADZIE sprawowała Partia Postępowo-Konserwatywna pod przewodnictwem BRIANA MULRONEY’A – posiadająca zdecydowaną przewagę w Parlamencie. Rząd konserwatywny kontynuował politykę ugruntowania tzn. „specjalnych” stosunków z USA – co przyniosło w praktyce wyraźne zbliżenie polityczne obu krajów oraz podpisanie układu w sprawie tzw. „wolnego handlu” – którego wejście w życie premier MULRONEY uczynił głównym celem swej polityki. Będzie to w zasadniczym stopniu rzutować na postawę kanadyjskiego elektoratu wyborczego – w trakcie oczekiwanych wkrótce wyborów federalnych – oczekuje się iż zapewnią one kontynuację rządów MULRONEY’A choć z minimalną przewagą w parlamencie.

        – Ewidentnym stał się fakt rezygnacji obecnego rządu z polityki tzw. „trzeciej opcji” – na rzecz coraz ściślejszego podporządkowywania się aktualnej linii polityki amerykańskiej.

        – Równolegle Kanada systematycznie zwiększała swoją obecność w NATO – wyrażając ten sojusz jako filar jedności i siły Zachodu.

        – Również w stosunkach z ZSRR i KS-ami politykę kanadyjską charakteryzowała coraz ściślejsza harmonia z głównymi założeniami polityki amerykańskiej.

        – Prowadzona polityka wszechstronnego zbliżenia z USA, rzutowała w zasadniczy sposób, zwłaszcza na zacieśnienie współpracy i koordynację działań służb specjalnych obu państw, które już wcześniej były bardzo bliskie. Znajduje to wyraz w udzielaniu przez ASS niezbędnej pomocy natury organizacyjno-szkoleniowej oraz w coraz bardziej widocznej koordynacji działań kanadyjskich służb tajnych – głównie przeciwko KS.

        – Z wyraźnej inspiracji ASS rozpętano w KANADZIE na tle tzw. sprawy PASZKOWSKIEGO – w środkach masowego przekazu (na początku br.) kampanię wymierzoną bezpośrednio przeciwko naszej służbie; natomiast w czerwcu celowo wywołana została „afera szpiegowska” – w wyniku której nastąpiła największa w historii stosunków radziecko-kanadyjskich – seria wzajemnych ekspulsji dyplomatów obu krajów. 

        – Działania te – szczegółowo opracowane i starannie przygotowane czasowo (wyżej podano tylko najbardziej znane); z jednej strony mieszczą się w szerokiej gamie środków stosowanych w ramach strategii tzw. kontrwywiadowczego przeciwdziałania psychologicznego. Z drugiej zaś służą do podbudowania wyraźnie nadszarpniętego prestiżu Kanadyjskiej Służby Wywiadu i Kontrwywiadu (CSIS) – agencji wciąż młodej (istnieje od 1984 R.) i poddawanej stałej presji w kwestii wykazania swojej efektywności – co wytwarza tam atmosferę – wręcz psychozę – pogoni za szybkimi i zarazem spektakularnymi rezultatami.

        – Dodać należy, że służba ta wciąż walczy o swój przyszły kształt i pozycję w kanadyjskim systemie biurokratyczno-rządowym – co może jeszcze przez długi okres stwarzać potencjalne zagrożenia dla naszej pracy operacyjnej na tym terenie.

        – Ad B.) Aktualnie w Rezydenturze pracuje 5-ciu oficerów kadrowych w tym 2-ch uplasowanych na stanowiskach przykrycia w Ambasadzie („MUSK” II sekretarz d/s kulturalno-prasowych i niżej podpisany – I Sekretarz d/s. naukowo-technicznych + sprawy konsularne pozostające w kompetencji Ambasady). Od marca 1987 dodatkowo na etacie woźnego Ambasady uplasowany został of. ps. „SMAR” – użyteczny na tym stanowisku jedynie do działach pomocniczych.

        – 2-ch innych pracowników uplasowanych jest w K.G. w MONTREALU („FENT” i „RIZO”) na stanowiskach konsuli. Należy do tego dodać pracowników pomocniczych zapewniających łączność z Centralą i w relacji OTTAWA - MONTREAL (szyfranci: „AZ” – w OTTAWIE; „MAŁY” i od lipca br. „FLIN” w MONTREALU; oraz „KAMAZ” w TORONTO).

        – Generalnie wszystkie w/wym. etaty (– poza stanowiskiem zajmowanym przez OF. „SMAR”), choć znacznie obciążone pracą oficjalną – dają dobre możliwości do prowadzenia efektywnej pracy operacyjnej – przy czym etaty konsularne (głównie po linii pionów zajmujących się problematyką naukowo-techniczną oraz pionu „K” i częściowo „E”; natomiast etaty dyplomatyczne – po linii pionów „B”, „R” i „E”.

        – Szczegółowe notatki poszczególnych oficerów, odnośnie przydatności ich stanowisk przykrycia do pracy operacyjnej zostały oddzielnie wraz z moimi uwagami przekazane do Centrali.

        – Znacznie obciążone jest w obecnym układzie funkcjonalnym stanowisko zajmowane przez rezydenta. Jest to efektem rosnącej ostatnio rangi wymiany naukowo technicznej i problematyki technologicznej na placówkach i wiążących się z tym zadaniami – na płaszczyźnie pracy oficjalnej.

        – Niewątpliwie poważnie ułatwi pracę Rezydentury przywrócenie w tym miesiącu etatu kadrowego oficera naszej Służby w K.G. w TORONTO – tj. na terenie zajmującym znaczące miejsce w działaniach operacyjnych Rezydentury.

        Zagadnieniem wymagającym odrębnego potraktowania jest kwestia łączności w relacjach zwrotnych na liniach OTTAWA – MONTREAL i OTTAWA – TORONTO, a zwłaszcza optymalnego zabezpieczenia transferu materiałów (...) (naszych placówek).

        – Szybkiego załatwienia wymaga w tym kontekście kilkakrotnie przedkładany przeze mnie postulat o wyposażeniu Rezydentury w kontenery (pojemniki) przeznaczone do bezpiecznego przewożenia poczty operacyjnej.

        Sprawa ta stanowi poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa pracy Rezydentury w warunkach aktualnej sytuacji kontrwywiadowczej w KANADZIE i jej rozwiązanie powinno mieć priorytetowe znaczenie.

        – Generalnie okres sprawozdawczy charakteryzował się narastającą presją kanadyjskich służb specjalnych – ukierunkowany na maksymalne ograniczenie naszej działalności w Kanadzie, nie tylko zresztą w aspekcie stricto operacyjnym. Podobne oceny przekazał do MSZ również „GOSPODARZ” z którym nota bene współpracę zarówno w aspekcie organizacyjnym jak i na gruncie merytorycznym – z punktu widzenia zabezpieczenia potrzeb Rezydentury – oceniam jako b. dobry.

        „G.” był również b. pomocny i odegrał istotną rolę w rozwiązywaniu różnych nieprawidłowości występujących w funkcjonowaniu innych naszych placówek w KANADZIE – zwłaszcza K.G. w MONTREALU (sprawa znana w Centrali – m inn. w pionie „K”).

        – Współpracę z moim odpowiednikiem z Zarządu II S.G.W.P. – aczkolwiek miała ona ograniczony charakter – oceniam pozytywnie.

        – Zgodnie z dyspozycją Kierownictwa Centrali utrzymywałem również bezpośredni kontakt z Prezydentem PR w OTTAWIE i odbywałem z nim okresowe konsultacje. Nasze stosunki miały partnerski a zarazem autentycznie przyjacielski charakter. Raporty i informacje uzyskane w trakcie tych spotkań systematycznie przekazywałem do Centrali – zgodnie z instrukcją.

        – Nie odnotowałem w okresie sprawozdawczym problemów natury dyscyplinarnej z podległą kadrą Rezydentury. Nie stwierdziliśmy również w tym okresie ewidentnych symptomów świadczących o dekonspiracji oficerów.

        – W tym miejscu chciałbym podkreślić wysoki poziom moralny i duże zaangażowanie wszystkich pracowników Rezydentury w pracę operacyjną. Postawy ideowo-polityczne wszystkich oficerów Rezydentury oceniam jako właściwe i nie budzące zastrzeżeń. Szczegółowe oceny w tej materii prezentowałem indywidualnie w ramach ocen okresowych i przeglądów kadrowych.

        – Zaznaczyć należy dobre przygotowanie zawodowe i językowe całej kadry podległych oficerów Rezydentury zarówno do pracy operacyjnej jak i oficjalnej – (w instytucji przykrycia).

        II.) Uwzględniając powyższe uwarunkowania, realizacja zadań Rezydentury na odcinkach poszczególnych pionów Centrali przedstawiała się następująco:

        – 1) PION – „A”.

        – A.) Rezydentura realizowała na bieżąco dyspozycje Pionu zarówno w zakresie operacyjnym (poszczególne sprawy), jak i w szerszym wymiarze wynikającym z długofalowych – stałych zainteresowań Wydziału.

        – W efekcie naprowadzenia Rezydentury (szczegółowa charakterystyka), przeprowadzono z pozycji Centrali rozmowę operacyjną z fig. sprawy krypt. „MON”. Sprawa rokuje dalsze perspektywy operacyjne i jest prowadzona w kategorii agenturalnej.

        – Na zlecenie Pionu przygotowaliśmy szczegółową dokumentację oraz podjęto niezbędne działania przygotowawcze do realizacji przedsięwzięcia operacyjnego w sprawie „REMUSIK”.

        – Wytypowaliśmy i dokonaliśmy wstępnego opracowania fig. sprawy krypt. „CELL” (aktualnie w pionie „B”) z sugestią przekazania (z uwagi na merytoryczny profil fig. sprawy), do dalszego prowadzenia przez Wasz Pion. – Sprawa z perspektywą na ciekawe operac. i wartościowe źródło informacji.

        – B.) Ponadto:

        – Zrealizowaliśmy szczegółowe dyspozycje Pionu odnośnie ustaleń w sprawie krypt. „KODAK”.

        – Zabezpieczyliśmy operacyjnie fig. spraw: „KOLORADO”, „PLAZMAN” (w przeszłości regularne kontakty z tym źródłem – przynoszące wymierne efekty operacyjne) oraz „PATRYK”.

        – Przekazaliśmy kilka charakterystyk kandydatów do ewent. zdyskontowania w aspekcie operacyjnym (pozyskania do współpracy) m inn.: ANDRZEJ GAMAN i MAŁGORZATA KUŁAKOWSKA z Oddziału PAN we Wrocławiu; MARIAN JURZYSTA z Instytutu Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach; MICHAŁ KUCZEWSKI z instytutu naukowo-badawczego w HALIFAX, JULIAN GRUDA z QUEBEC UNIVERSITY; HESHEL TEITELBAUM z UNIVERSITY OF OTTAWA; oraz inne w postaci fotokopii dokumentacji konsularnej (zaproszenia).

        – Niezależnie od powyższego Rezydentura przesyłała na bieżąco do Pionu ciekawsze publikacje i materiały naukowe dot. problematyki pozostającej w Waszym zainteresowaniu.

        – 2.) PION „B”.

        W pracy na rzecz Pionu Rezydentura zgodnie z przyjętym planem kontynuowała dotychczasowe działania, koncentrując swoje wysiłki na uzyskaniu bezpośredniego dotarcia (i maksymalnego rozpoznania) do obiektów pozostających w zainteresowaniu operacyjnym Pionu zarówno w Kanadzie jak i w USA.

        – Wykorzystywaliśmy w tym celu sieć posiadanych jednostek operacyjnych, przy równoczesnym dążeniu do pozyskania nowych wartościowych źródeł informacji.

        – W pracy z osobowymi źródłami informacji dążyliśmy do uzyskania optymalnych efektów informacyjnych, m inn. poprzez stosowanie różnorodnych form współpracy – adekwatnych do ich potencjalnych możliwości i realnych uwarunkowań współpracy.

        – Ponadto systematycznie przesyłaliśmy do Pionu materiały pochodzące z tzw. nieosobowych źródeł informacji – tj. opracowania i biuletyny rządowe, informacje uzyskane od źródeł innych pionów Centrali – pogłębiające rozeznanie w obiektach pionu, a także szczegółowe notatki analityczne i ciekawsze materiały publicystyczne.

        – Zgodnie z zapotrzebowaniem systematycznie przesyłaliśmy do Wydziału tygodnik „GŁOS POLSKI – GAZETA POLSKA”.

        – Inną kategorię informacji stanowiły przekazywane do Pionu informacje natury operacyjnej tj dane personalne i charakterystyki potencjalnych kandydatów do operacyjnego wykorzystania z pozycji Centrali (przedst. środowisk naukowych, dziennikarskich czy korpusu dyplomatycznego K.K.).

        – Najbardziej interesujące z nich to: ANDRZEJ BURSA; WALTER BILAŃSKI, MICHAEL ARNOLDI, JULIE SCOTT; DAVID ANDERSON, FRANCOIS ZDANOWICZ, LOUIS PHILIPPE RIVET, HILARY MAC KENZIE, MARIA R.K. SIEMEŃSKA-VACHALI; WARREN CARAGATA; ANNA DANIELA SIEFKEN; DAVID L. BOERIGTER; ELŻBIETA KWAŚNIEWSKA; HUGH i MARIA TILEY; ROBERT KACPRZAK; LEOPOLD KURCZ; AGNES GRUDA; JOSH MOSKAU. Większość z w/wym. figurantów z racji uplasowania w interesujących dla Pionu obiektach rokuje ciekawe perspektywy operacyjne.

        – Z naprowadzeń Rezydentury, w efekcie których założono prowadzone przez Pion w kategoriach operacyjnych sprawy należy wyszczególnić:         „BLACK”, „TRAPEZ”, „WAS”, „REJ”, „PRUT”, „TOSCA”, „SZEWC”, „OSIP”, „VIR”, „MIL”, „ADRIA”, „FELA”, „PIK”, „CELL”, „MORRIS” i „ZIUK”. Znaczna część z w/wym. spraw już obecnie przynosi wymierne (wykorzystywane przez pion „H”) efekty informacyjne; a kilka spełnia kryteria do przekwalifikowania ich do wyższych kategorii operacyjnych.

        – Niezależnie od powyższego Rezydentura zgodnie z dyspozycjami Pionu zabezpiecza bądź realizuje czynności operacyjne wobec około 70 innych figurantów z których CA. 50% posiada kryptonimy operacyjne. Część z nich jest prowadzona z pozycji Centrali w kategoriach agenturalnych (np. „WALKER”; „LOBER”; „ALMONT”).

        – W tym miejscu należy również wymienić realizację przez nas (głównie na terenie TORONTO) zleconych  przez Pion innych przedsięwzięć operacyjnych (spotkań kontrolnych) przykładowo w sprawach „JANNER”; „STELLA” i „BATAL”.

        – Ze spraw agenturalnych Rezydentura prowadziła na rzecz Pionu sprawy:

        – „EZOP” – aktualnie kontakt zamrożony; zabezpieczany i kontrolowany w aspekcie wyjazdów do kraju.

        – „WIDŁAK” – zgodnie z dyspozycją Pionu – Rezydentura utrzymuje z „W” okresowe kontakty, przekazując informacje o aktualnej sytuacji fog.

        – Generalnie pozytywnie przebiegała współpraca z K.O: „ROCH”; „GUNNARIS” i „CHARON” (w tym ostatnim przypadku do października 1987 R) – odbywano regularnie spotkania; przekazując do Pionu uzyskane informacje – często posiadające wartość operacyjną (bądź użyteczne w aspekcie informacyjnym.

        – Nawiązany został też kontakt i ustalony system łączności z K.O. krypt. „BOS” (teren VANCOUVER). W części okresu sprawozdawczego Rezydentura utrzymywała ponadto systematyczne kontakty z: KJ – „LAVAL” oraz fig. spraw SMW: „EXTOR”, „JOE”, „BELA” i „RYSA” a także okazjonalnie z K.J. – „THOR” – przekazując do Pionu informacje o aktualnej sytuacji tych fig. (często uzyskane od źródeł innych pionów Centrali).

        Formę i styl prowadzenia w/wym źródeł i kontaktów dostosowywaliśmy do ich realnych możliwości wywiadowczych a zarazem stosunku do nowszej służby (zwłaszcza w przypadkach K.O.).

        – W sumie wydaje się, że Rezydentura na miarę swoich faktycznych możliwości dokonała dalszego postępu w procesie pogłębiania rozpoznania obiektów Pionu oraz zapewniła bieżącą informację w zakresie problematyki pozostającej w zainteresowaniu Wydziału.

        – Pozyskano również kilka nowych – perspektywicznych źródeł informacji bądź naprowadzeń z których znaczna część rokuje perspektywy rozwoju i przekwalifikowania do wyższych kategorii operacyjnych.

Ciąg dalszy w kolejnym numerze

        Będąc 8 listopada w Kielcach razem z Grzegorzem Waśniewskim – komendantem Stowarzyszenia Józefa Piłsudskiego w Kanadzie – zostałem zaproszony przez dyrektora tamtejszego Wojewódzkiego Domu Kultury pana Jarosława Machnickiego do jego gabinetu. Zobaczyliśmy tam jako pierwsi dopiero co przywiezione z odlewni popiersie Marszałka,  które miało stanąć na kominku w sali balowej 5 grudnia br., w 150. rocznicę Jego urodzin. Zostaliśmy wtedy zaproszeni na tę uroczystość. Grzegorz musiał wracać do domu, ale za mną chodziła uporczywie myśl, aby w tej uroczystości wziąć udział i jego także reprezentować. A ponieważ w stolicy, gdzie mieszkam, nie było żadnej publicznej ceremonii złożenia kwiatów w tym tak pamiętnym dniu (mimo dwóch pomników: przy placu Jego imienia i przed Belwederem), postanowiłem skorzystać z zaproszenia i w gronie kieleckich przyjaciół (panów Ludwikowskiego, Tyszlera i Witkowskiego) przeżyć ten wzruszający wieczór.

PLAN PRACY Rezydentury w Ottawie na lata 1988–1990

W ramach realizacji konkretnych spraw operacyjnych:

Rozpracowanie operacyjne

        „MARKIZA” – rozpoznać aktualną sytuację osobistą i zawodową i opracować plan nawiązania kontaktu z pozycji rezydentury.

        „CELNIK” – zbierać dane o „B” z pozycji oficjalnej placówki. Dialog operacyjny wyłącznie z pozycji Centrali. Informować o przyjazdach do kraju.

        „BELLON” – zabezpieczyć operacyjnie dopływ informacji nt. „B”. Próba nawiązania kontaktu na wyraźne zlecenie Centrali.

        „MAŁA” – zabezpieczyć najbliższy wrzesień br. kontakt z „M”.

Kontakt operacyjny

        „PIAST” – do czasu pierwszego spotkania (styczeń 1989 r.), kontakt wyłącznie z pozycji oficjalnej placówki.

        „TUKA” – zabezpieczenie operacyjne mającej się odbyć mającej się odbyć w najbliższych miesiącach rozmowy z „T”.

        Andrzej Kumor: Zacznie się niedługo nowy rok,  Rok  Józefa Piłsudskiego. Jak się to wszystko zaczęło z Piłsudskim u Ciebie?

        Grzegorz Waśniewski: Rodzina, z domu. Ojciec piłsudczyk, a mama była z rodziny endeckiej. Jej brat, Franek Tykarski, jak tylko Niemcy weszli, już we wrześniu był na odstrzał. Ale mama nie była tak politycznie zaangażowana.

        – Ale polityka była w rodzinie.

        – Jej strona to byli narodowcy, a tata piłsudczyk. Gdy byłem dzieckiem, przychodził do nas pan, który był z 1895 czy 1898 roku, pamiętał jeszcze Marszałka. Mój tata urodził się w 1914 roku, to tylko w wojsku był, pamiętał pogrzeb Marszałka. Ale ten pan chyba nawet był w Legionach. Słyszałem przy stole ich rozmowy, ostre dyskusje.

Rozpracowanie operacyjne

        „LIVIO” – ostatni kontakt telefoniczny of. „TRYM” w 1984 r. Dążyć do wyjaśnienia sytuacji osobistej i ewentualnego opracowania planu nawiązania kontaktu na podstawie przeprowadzonych ustaleń.

        „AMARO” – poprzez osobowe źródła informacyji śledzić dalsze losy „A”. Informować o jego zamierzeniach zawodowych, planowanych przyjazdach do kraju. Zlecić of. „UGIS” daleko idącą ostrożność w ewentualnych kontaktach z „A”. (był dotychczas prowadzony wyłącznie przez Centralę).

        „JOSEPHSON” – brak kontaktu od 1983 r., dążyć do lokalizacji jego miejsca zamieszkania i pracy.

        „ELK” – w miarę istniejących możliwości informacyjnych zabezpieczyć (częściowo przez KO „MEST”) dopływ informacji o jego sytuacji osobistej i planach na przyszłość.

Pion „B” (ciąg dalszy)

Rozpracowanie operacyjne

        „ALMON” – kontakt z pozycji Centrali. Zabezpieczać dopływ informacji nt. sytuacji „A” i przyjazdu do kraju. Rozważyć w przyszłości w porozumieniu z Centralą przejęcie „A” na kontakt rezydentury.

        „KADM”, „LISZKA”, „MELKUR”, „TOROD”, „SUD”, „JP”, STELLA” – kontrola bieżącej sytuacji. W porozumieniu z Centralą wypracowanie sytuacji pozwalającej na podjęcie kontaktu z pozycji rezydentury.

        „BARIN”, „BATAL”, „LOBER”, „CHRISTON” – Bieżące informacje o sytuacji osobistej i zawodowej oraz informowanie o przyjazdach do kraju. Aktualnie w ciągu najbliższych 1 – 2 lat nie planuje się podejmowania kontaktu przez rezydenturę. 

        „ANDORA” – Sprawa w ostatnim okresie, w związku z przyjazdem „A” z USA, wymaga zweryfikowania danych o jej sytuacji osobistej, zawodowej i możliwościach wywiadowczych. W zależności od wyników ustaleń, zostanie podjęta decyzja o nawiązaniu kontaktu z pozycji rezydentury.

        „EZPO”, „WIDŁAK” – Informować o sytuacji. Źródło częściowo zdekonspirowane. Informować o przyjazdach do kraju.